” ستر و هچر در یک دستگاه جوجه کشی ”   با  ” ستر و هچر همزمان در یک دستگاه جوجه کشی ” دو جمله ای است که تفاوت های مهم با یکدیگر دارند. امروز اگر در پی خرید یک دستگاه جوجه کشی باشید به دفعات یکی از دو جمله بالا را و یا هر دوی آن را در توضیحات فروشنده و یا در کاتالوگ های تبلیغاتی خواهید دید. هرچند به ظاهر این دوجمله شبیه یک دیگر هستند ولی تفاوت های مهمی در باطن آن ها می باشد.

تعریف ستر و هچر در جوجه کشی

در ابتدا لازم است تا برای درک بهتر این موضوع تعریف دقیقی از اصطلاحات ستر و هچر در جوجه کشی بیان کنیم.

ستر ( ستری ) : قسمتی از دستگاه جوجه کشی که شرایط جوجه کشی پرندگان را با انجام ۴ عمل اصلی لازم برای جوجه کشی از ابتدای دوره تا ساعاتی قبل از تولد جوجه ها بر عهده دارد. این شرایط عبارتند از :

۱- تولید و حفظ دما در محدوده مورد نیاز که برای هر پرنده مقدار معینی می باشد. حتی در جوجه کشی برخی از پرندگان مانند غاز و بوقلمون هر ۷ روز یک بار این عدد تغییر می کند.

۲- تولید و حفظ رطوبت مورد نیاز جوجه کشی ( میزان رطوبت باعث می شود میزان تبخیر آب داخل تخم در اثر گرما بیش یا کم تر از حد مورد نیاز نشود تا جوجه ها دچار کم آبی و یا خفگی در آب نشوند.)

۳-چرخش تخم ها : چرخش تخم ها مانع چسبندگی زرده به پوسته شده و به جنین کمک میکند تا در روزهای پایانی بتواند کل زرده را به راحتی به داخل شکم خود ببرد. این عمل تا ۳ روز قبل از تولد اهمیت دارد و پس از آن اهمیت چندانی ندارد.

۴- اکسیژن رسانی ( تهویه) : جنین ها در طول دوره رشد نیاز به اکسیژن دارند و هرچه به زمان تولد نزدیک تر می شوند نیازشان به اکسیژن افزایش یافته و همچنین دی اکسید کربن بیشتری داخل دستگاه منتشر میکنند.

مدت زمانی که تخم مرغ در دستگاه ستر جوجه کشی سپری میکند را که از روز شروع تا ۳ روز قبل از اتمام جوجه کشی می باشد دوران ستری می گویند.

هچر (هچری) : قسمتی از دستگاه جوجه کشی که شرایط جوجه کشی پرندگان را با انجام ۳ عمل اصلی لازم برای جوجه کشی از ابتدای دوره تا ساعاتی قبل از تولد جوجه ها بر عهده دارد. به مدت زمان سپری شده در حالت هچر دوران هچری می گویند و جوجه به دنیا آمده از دستگاه را به اصطلاح هچ شده می گویند. تنها عاملی که دیگر در دوران هچری به آن نیاز نیست گردش تخم ها می باشد.

تفاوت های شرایط ستر و هچر

اما تفاوت های زیادی بین شرایط دما و رطوبت و اکسیژن در زمان ستر و هچر می باشد که در ادامه توضیح می دهیم.

دما : در دوران هچر در اکثر پرندگان دما حدود ۰.۳ الی ۰.۵ درجه سانتی گراد پایین تر از آخرین دمای دوران ستر قرار می گیرد. علت این امر گرمای بالای تولیدی از جوجه ها در هنگام هچ می باشد. با خنک نگهداشتن نیم درجه ای دستگاه در دوران هچر کمک زیادی به کیفیت جوجه های تولید شده خواهد شد.

رطوبت: با تنظیم مقدار رطوبت حدود ۱۰ الی ۲۰ درصد بالاتر از زمان ستر در دستگاه هچر به نرم شدن پوسته تخم ها و خروج راحت تر دستگاه ها کمک کرده و همچنین رطوبت بالا باعث می شود جوجه جوان تا زمان خروج از دستگاه دچار کم آبی و دی هیدراته شدن نشود.

اکسیژن (تهویه) : جوجه های در حال هچ و یا جنین های نزدیک به جوجه شدن به مراتب اکسیژن بیشتری از زمان قبل نیاز دارند. با تغییر اتوماتیک باز و بسته شدن دمپر ها و یا روشن و خاموش شدن بیشتر فن های تهویه میزان اکسیژن دستگاه را افزایش می یابد.

در دستگاه هچر، بخش گردش و شانه های استاندارد نگهداری تخم کارایی نداشته و جای خود را به سبد های استاندارد هچری که دارای شبکه های کافی برای عبور راحت هوا و کفه با زبری مناسب برای جلوگیری از باز شدن پای جوجه ها می باشد، می دهد.

سبد ها باید به صورتی روی هم قرار گیرند تا جوجه ها نتوانند از آن خارج شوند و یا این که درب های مناسبی داشته باشند.

جلوگیری از انتشار باکتری ها در دستگاه هچر :

مهم ترین اتفاقی که در دستگاه هچر رخ میدهد، خروج باکتری های بسیار همراه جوجه در حال هچ می باشد. جوجه به دنیا آمده در طی دوران رشد به این باکتری ها مقاوم شده ولی جنین های تازه ایجاد شده هیچ مقاومتی به این باکتری ها نداشته و دربرابر این تعداد بالا از باکتری به سختی می توانند مقاومت کنند. لذا در صورتی که در دستگاهی که در وضعیت ستری قرار دارد، محیطی ایجاد کنیم که به شرایط هچر نزدیک باشد، امکان خروج جوجه هست ولیکن در جوجه های سری بعد دچار کاهش هچ خواهیم شد.

حال با توجه به توضیحات بالا مشخص شد هچ کردن جوجه ها در دستگاه ستر امری است که با تغییر حالات دستگاه ستر به وضعیت هچر کاملا شدنی است و لی ایجاد شرایط ستر و هچر همزمان در یک دستگاه چه منطقی دارد!! آیا هوش مصنوعی ( ترموستات دیجیتال) می تواند مانع انتشار باکتری ها در دستگاه شود؟؟

اگر با توضیحات بالا شما مشکلی در این موارد نمی بینید به شما یادآوری میکنیم که هر دستگاه جوجه کشی که در دنیا ساخته می شود به راحتی می تواند تغییر وضعیت ستر و هچر دهد و یا در پایین هر دستگاهی می توان وضعیت هچری ایجاد کرد و این یک قابلیت به شمار نمی آید. و مراقب باشید بهای بیشتری بابت آن نپردازید.

کلاهبرداری با جمع ظرفیت ستر و هچر:

همچنین دقت کنید در تمام دنیا در هر نوع از دستگاه با هر بدنه  و سیستم کنترلی که باشد ظرفیت استاندارد تعداد تخم مرغ دستگاه در حالت ستر و راک های دستگاه محاسبه می شود و اگر قرار باشد تخمی خارج از راک ها قرار گیرد حال چه در سبد کف دستگاه باشد و یا جای دیگر جزو ظرفیت دستگاه محاسبه نمی شود. مهمترین دلیل اینکه عده ای سودجو جمع ظرفیت حالت ستر و هچر دستگاه را به خریدار اعلام میکنند فریب مشتری است تا گمان کند دستگاه را با توجه به ظرفیت ارزان تر از سایر برند های مطرح در بازار خریداری می کند.

قابل توجه که هیچکدام از سازندگان دستگاه جوجه کشی صنعتی در دنیا که ماشین های جوجه کشی سایز بزرگ تولید می کنند حتی از یک دستگاه برای ستر و هچر همزمان استفاده نمی کند و یا اکثر کمپانی های بزرگ دنیا که دستگاه های سایز متوسط تولید می کنند مانند آرکام کره و برینسیا آمریکایی هیچ توصیه ای برای استفاده همزمان دستگاه برای ستر و هچر ندارند و دستگاه های مخصوص ایام هچ طراحی و تولید کرده اند. که در تصویر زیر مشاهده می نمایید.

البته انجام عمل ستر و هچر توامان برای دستگاه های خانگی با ظرفیت کمتر از ۱۰۰ عدد در تمام دنیا به دلیل اینکه این ظرفیت از کار جوجه کشی جنبه اقتصادی بالایی نداشته و بیشتر جهت آموزش و یا تفریح انجام می شود امری عادی و فراگیر هست.

توجه

یک دستگاه جوجه کشی نیمه صنعتی یا صنعتی می تواند ستر و هچر در یک دستگاه باشد، ولی انجام توامان غیر اصولی می باشد.

اولین مزرعه تولید شترمرغ در سال ۱۸۳۸ میلادی در آفریقای جنوبی احداث گردید. پرورش این پرنده به صورت تجاری در سال ۱۸۶۰ میلادی و به منظور تولید پر آغاز شد. از آن زمان به بعد مزارع پرورش شترمرغ در سایر کشورها به ویژه در مصر، استرالیا، نیوزلند، آمریکا و آرژانتین توسعه یافت.

در سال ۱۹۱۳ میلادی تعداد کل شترمرغ ها به یک میلیون قطعه افزایش یافت اما همزمان با آغاز جنگ جهانی اول و دوم، بازار پر شترمرغ کم رونق و تولید آن غیر اقتصادی شد. همچنین تعداد مزارع به طور معنی داری کاهش یافت. اما صنعت پرورش شترمرغ در مقیاس کوچک تر در آفریقای جنوبی به حیات خود ادامه داد.

در دهه ۱۹۷۰ میلادی با افزایش اقبال عمومی برای گوشت، پوست و تخم شترمرغ این صنعت شروع به رشد نمود. در سال ۱۹۸۶ میلادی قبل از آغاز تحریم‌های اقتصادی علیه آفریقای جنوبی، این کشور حدود ۹۰ هزار جلد پوست شترمرغ به ایالات متحده آمریکا صادر نمود. این امر باعث شد که پرورش شترمرغ به عنوان یک فعالیت اقتصادی جذاب مطرح شود و زمینه صادرات تعدادی شترمرغ در آمریکا و اروپا فراهم شد و در برخی از کشورهای اروپایی و آمریکا، تعدادی مزارع پرورش شترمرغ احداث گردید.

در حال حاضر صنعت شترمرغ در اروپا و آمریکا تا حدود زیادی در مرحله اصلاح نژاد قرار دارد و کمتر به مسائل تجاری آن توجه می شود. تعدادی از جوجه شترمرغ های تولیدی توسط مراکز تحقیقاتی که در محیط مصنوعی و در دستگاه جوجه کشی تولید شده است به زارعین، کشاورزان و مرتع دارانی که قصد ورود به این صنعت را دارند، فروخته می‌شود.

کشورهای پرورش دهنده شترمرغ

بر اساس آمارهای موجود حدود ۲۵ کشور در زمینه تولید و پرورش شترمرغ فعال می باشند که از لحاظ وضعیت تولید به پنج گروه تقسیم می شوند و هر گروه جایگاه ویژه‌ای در این تقسیم بندی دارد. با توجه به وضعیت تولید شترمرغ در کشور به نظر می‌رسد ایران در گروه چهار جدول ذیل قرار می گیرد.

گروه ۱: به کشورهای دیرپا در این صنعت معروفند و منظور کشورهایی هستند که از سابقه بیشتری در این صنعت برخوردارند.

گروه ۲: به پیشگامان جدید معروف می‌باشند. کشورهایی را شامل می گردند که سرمایه گذاری بالایی را در این صنعت به عمل آورده اما هنوز به سود نرسیده و وارد مرحله تولید و توسعه بازار خود نشده‌اند.

گروه ۳: به کشور های تثبیتی معروف می باشند و کشورهایی هستند که به تازگی صنعت خود را بنیان نهاده و تصویب کرده اند، اما هنوز وارد مرحله تولید نشده اند.

گروه ۴: آن دسته کشورهایی را شامل می‌گردد که با عنوان گروه آغازگر مرحله تولید شناخته می‌شوند و در نقطه تولید قرار داشته و چنانچه بازار خرید و فروش توسعه پیدا نکند، بسیاری از آن ها با شکست مواجه خواهند شد.

گروه ۵: که به آن ها گروه پرورش دهندگان اطلاق می‌گردد. پرندگانی که مورد قبول گروه دو و سه نیستند را خریداری نموده و با تلاش در جهت پرورش مناسب آن ها، پرنده های خریداری شده را مهیای فروش در بازار می سازند.

دستگاه جوجه کشی ارزان را می توان در یک کارگاه کوچک خانگی با در دسترس ترین لوازم مورد نیاز به روش های گوناگون ساخت . البته این گونه دستگاه ها مناسب استفاده برای تخم های پرندگان گران قیمت نیستند و بیشتر جنبه آموزشی و تفریحی دارند .

برای این که قیمت دستگاه جوجه کشی ، ارزان تمام شود لازم است تا با دقت نگاهی به اطراف خود بیاندازید و به دنبال یک جعبه مناسب باشید .

چند نوع جعبه مناسب ساخت دستگاه جوجه کشی :

بدنه یخچال های قدیمی و از کار افتاده

جعبه یخدان های یونولیتی

سطل های پلاستیکی شکر و برنج و …

باکس های حمل غذای گرم

تستر یا مایکرو فر های از کار افتاده

آکواریوم و …

برای تولید حرارت در داخل دستگاه جوجه کشی ارزان بهتر است تا از یک لامپ مناسب با ظرفیت وابعاد جعبه انتخابی استفاده کنید هر چه جعبه بزرگ تر باشد از لامپ با توان بالاتر استفاده کنید . مثلا برای یک یخچال کوچک خانگی که قرار است به دستگاه جوجه کشی تبدیل شود ۲ عدد لامپ ۱۰۰ وات کافی می باشد و یا برای یک جعبه یخدان ۶۰ لیتری یک لامپ ۴۰ وات مناسب است .

برای انتخاب کنترلر دستگاه جوجه کشی ارزان از یک ترموستات ساده محیطی که بتواند در رنج دمایی ۰ تا ۱۰۰ درجه دقت لازم را داشته باشد تهیه کنید و برق لامپ را به ترموستات متصل کنید تا با گرم شدن محیط لامپ خاموش شود .

برای یک نواخت شدن هوای داخل دستگاه باز هم بنا بر ابعاد جعبه یک فن با قدرت مناسب تهیه کنید .

مثلا برای یک جعبه یخدان فن به ابعاد ۸*۸ که معمولا برای تهویه کیس کامپیوتر استفاده می شود مناسب است . در این سایت ما قبلا یک مطلب اموزش ساخت دستگاه جوجه کشی را قرار داده ایم که توصیه میکنیم آن را مطالعه کنید.

اگر برای شروع یک کسب و کار به دنبال خرید یک دستگاه جوجه کشی ارزان هستید حتما مدل های  dq30  و dq40  تولید شرکت بلدرچین دماوند را بررسی کنید تا ریسک کار خود را به حداقل برسانید .

اگر شما هم چند وقتی هست مشغول پرورش بلدرچین هستید حتما متوجه شدید که گاها یک گله بلدرچین مولد یک نواخت تخم گذاری نمیکند و یا مقدار تخم گذاری بلدرچین ها در روز کم تر از حد انتظار است و نگهداری گله توجیه اقتصادی خود را از دست می دهد.

اینکه بلدرچین ها تولیدشان به پیک نزدیک باشد و مدت دوره تخم گذاری بلدرچین طولانی تر باشد به عوامل متعددی بستگی دارد برای بررسی بهتر این موضوع لازم است عوامل تخم گذاری بهتر را در دو دوره قبل از شروع تولید و حین تولید تقسیم و بررسی کنیم.

عوامل موثر قبل از شروع تخم گذاری بلدرچین

مهمترین دوران برای یک گله مولد از زمان هچ آغاز میشود و تا ۵۰ روزگی ادامه پیدا میکند. دقت کنید اگر جوجه های اختصاص یافته برای گله مولد دوران جوجه کشی داخل دستگاه جوجه کشی و یا روزهای ابتدایی خارج از دستگاه با مشکلات  سپری کرده باشند در طول دوره تخمگذاری نمی توانند بازدهی بالا داشته باشند. بیشترین آسیب جوجه ها مربوط به از دست دادن آب در دوران هچر و روزهای اول تولد است. پایین بودن رطوبت هچر و در دسترس نبودن آب کافی برای جوجه بلدرچین ها در روزهای آغازین پرورش می تواند مشکل دی هیدراته شدن و یا همان کم آبی بدن را ایجاد کرده و صدمات جدی به اندام های بلدرچین وارد کند.

همچنین تغذیه مناسب این دوران در ساخت اندامی مناسب برای زمان تخم گذاری بلدرچین کمک مهمی خواهد کرد. جیره های با فقر غذایی در مواد معدنی و ویتامین ها عمر مفید تخمگذاری را قطعا کاهش خواهد داد.

عوامل موثر بر افزایش تخم گذاری بلدرچین به ترتیب اهمیت عبارتند از :

• جیره غذایی مناسب :

اولین و مهمترین عامل استفاده از دان بلدرچین مناسب و با کیفیت است. وقتی صحبت از دان بلدرچین میشود منظور یک دان با فرمولاسیون مناسب ایام تولید است که در سایز مناسب آسیاب یا پلیت شده است. برای آگاه شدن از اقلام مورد نیاز جیره غذایی بلدرچین تخم گذار و یا سایر جیره ها مثل دان بلدرچین گوشتی و دادن جوجه بلدرچین و یا دان بلدرچین مولد به مقالات مربوط  که در همین سایت قرار دادیم مراجعه کنید. به تاریخ ماندگاری دان توجه کنید اگر بهترین دان دنیا را در اختیار داشته باشید درصورت فساد و تشکیل قارچ ها داخل دان میتواند صدمات جدی به گله وارد کند و باعث تلفات و افت تولید شود. در زمان نگهداری دان ها دمای محیط انبار را بین ۸ تا ۱۵ درجه قرار دهید و از تماس پرندگان وحشی و حیوانات موذی در امان نگهدارید تا بیماری ها را به گله منتقل نکنند. و مسئله مهم دیگر در توزیع جیره در فاصله های زمانی منظم در طول روز می باشد بهتر است دان مورد نیاز در ۳ الی ۴ نوبت با فاصله های دو تا سه ساعت در اختیار پرنده ها قرار گیرد. توجه کنید یک بلدرچین تخم گذار بالغ روزانه حدود ۳۰ گرم دان مصرف میکند. اگر بیش از این مقدار دان در اختیار بلدرچین ها قرار گیرد موجب چاق شدن پرنده و بیماری پرولاپس شده و باعث تلفات و افت تخم گذاری بلدرچین می شود.

• آب :

در دسترس بودن دائمی آب با درجه حرارت مناسب بین ۲۰ تا ۲۵ درجه بسیار مهم است یک قطعی آب ۱۰ ساعته می تواند تا چند روز تولید گله را تهت تاثیر قرار دهد و حتی در موارد طولانی تر باعث تلفات سنگین شود.

• هوای سالن :

تهویه مناسب سالن و اکسیژن رسانی کافی باعث می شود تا بلدرچین ها کمتر با بیماری های تنفسی درگیر شوند و تولیدات بهتر و منظم تری داشته باشند. در اثر تهویه ناقص سالن تجمع گاز آمونیاک حاصل از تجمع کود می تواند آسیب جدی به تولید داشته باشد. حفظ دمای سالن به طور یکنواخت بین عدد ۲۰ تا ۲۵ درجه مخصوصاَ در سالن های مجهز به قفس در کف و بالای سالن بلدرچین بسیار تاثیر گذار است. استرس دمایی در طیور موجب کاهش مصرف دان و افت تولید میشود.

• برنامه نوری :

 اجرای یک برنامه نوردهی صحیح و مناسب برای بلدرچین ها  بسیار حیاتی و مهم است. به طور کلی بهتر است برنامه نوری را از قبل از دوران تولید داشته باشیم به طوری که  در آغاز رشد در حدود ۶۰ تا ۷۰ لوکس باشد و در هفته سوم به ۱۰ لوکس افزایش یابد و مدت روشنایی اعمال شده نیز حداقل ۱۶ تا ۱۸ ساعت باشد.

قابل توجه است که طبق برخی تحقیقات انجام یافته گروهی از پرورش دهندگان بلدرچین تا ۲۳ ساعت نوردهی را اعمال می نمایند و حتی در بعضی از مزارع صنعتی پرورش بلدرچین ایتالیا از برنامه ۲۴ ساعته نوردهی استفاده می شود. باید در نظر داشت که در هر حالت جهت دستیابی به حداکثر میزان تخم گذاری بلدرچین ، اعمال برنامه ۱۶ تا ۱۸ ساعت روشنایی ضروری است. همچنین مفید است بدانید براساس برخی گزارش های اعمال ۲۴ ساعت نوردهی سبب تسریع بلوغ جنسی میگردد در حالی که ۱۶ تا ۱۸ ساعت نوردهی باعث تاخیر در بلوغ جنسی می شود.

• قفس پرورش بلدرچین :

تجهیزات مناسب نگهداری بلدرچین باید حداقل استاندارد های لازم را داشته باشند. استفاده از یک قفس بلدرچین غیر اصولی میتواند تمام زحمات شما را از بین ببرد. شیب نا مناسب قفس ها باعث صدمه به پوسته تخم ها می شود . طراحی صحیح شبکه ها و فاصله طبقات و باکس ها از هم دیگر در هوادهی به بلدرچین ها اثر گذار است. استفاده از سینی های مناسب تخلیه کود مانع تماس کود با دانخوری های طبقات پایین دست می شود. برای درک اهمیت انتخاب مناسب ترین قفس بلدرچین مقاله کاملی در این سایت قرار داده شده که مطالعه آن برای شما خالی از لطف نیست.

راهنمای انتخاب قفس بلدرچین

محل خروج تخم از بدن پرنده کلواک نام دارد . کلواک کانال مشترک انتهای دستگاه تولید مثلی و دستگاه گوارشی و ادرار پرندگان است ؛ بنابراین در زمان خروج تخم از بدن پرنده احتمال آلوده شدن آن وجود دارد .

در پرندگانی که در بستر نگهداری می‌شوند نیز احتمال آلوده شدن تخم با کود و یا سایر مواد خارجی بسیار زیاد است. حتی تخم‌هایی که در سیستم قفس تولید می‌شوند نیز احتمال آلوده شدن با کود یا برخی مواد از قبیل پر و خوراک وجود دارد.

بهترین کار برای داشتن تخم های سالم و کم خطر در دستگاه جوجه کشی حذف تخم های آلوده است؛ اما گاهی اوقات می توان با تمیز کردن پوسته تخم آلودگی را از بین برد و از تخم استفاده کرد. این کار در مورد تخم های گران قیمت به صرفه است . به عنوان مثال قیمت تخم قرقاول گاهی بیش از ده برابر تخم مرغ است.

برای تمیز کردن تخم ها از پارچه زبر و سمباده خیلی نرم استفاده می‌شود . در زمان تمیز کردن پوسته باید دقت کرد که هیچ تغییر یا خراشی در پوسته ایجاد نشود و به پوسته آسیب نرسد.

بعد از برداشتن آلودگی در سطح پوسته باید تخم ها را ضد عفونی کرد. هیچ گاه تخم های آلوده به کود را نباید در داخل محل نگهداری تخم قرارداد چون به سرعت آلودگی را به سایر تخم های سالم منتقل می‌کنند.

پس از خروج تخم از بدن پرنده ، پوسته آن مرطوب است. پوسته مرطوب پس اینکه در معرض هوا قرار می گیرد بسرعت خشک می شود. بعد از خشک شدن لایه مرطوب یک پوشش نازک ولی سخت روی تخم تشکیل می شود. این لایه از مواد پروتئنی تشکیل شده و به آن کوتیکول گفته می شود.

وظیفه کوتیکول جلوگیری از، از دست رفتن آب و ورود باکتری ها به داخل تخم است. بنابراین کوتیکول اولین سد دفاعی در برابر عوامل آلودگی های خارج از تخم است.

شستن یا پاک کردن تخم بوسیله اجسام زبر مثل سمباده باعت از بین رفتن کوتیکول شده و احتمال ورود آلودگی به داخل تخم افزایش می یابد.

شستن تخم ها با مواد ضدعفونی کننده هم در برخی از مراکز جوجه کشی انجام می شود ؛ اما معمولاً با ریسک هایی همراه است. معمولاً گفته می شود که تخم هایی که خیس می شوند لایه محافظ روی تخم از بین می رود و مقداری آب وارد روزنه ها می شود که احتمال دارد آلودگی های که روی سطح پوسته تخم وجود داشته اند وارد تخم کند.

اگر عوامل آلوده کننده تخم مخصوصاً قارچ ها وارد تخم شوند و این تخم ها در داخل دستگاه جوجه کشی قرار گیرند قارچ های آلوده کننده به دلیل فراهم بودن مواد مغذی لازم برای رشد به سرعت رشد می‌کنند و در مرحله اول جنین را تلف می کنند و سپس کل فضای تخم را اشغال می کنند. همان طور که می دانید رشد قارچ ها به صورت تصاعدی و خیلی سریع است. این رشد سریع، گاز زیادی در داخل تخم تولید می کند و چون روزنه های تخم توسط همین قارچ ها گرفته شده است گازها در داخل تخم تجمع پیدا می کنند تا اینکه براثر فشار گاز داخل تخم پوسته ترک می‌خورد و محتویات آن به بیرون از تخم می ریزند و این محتویات تخم های اطراف و سایر بخش های دستگاه را آلوده می کنند چون در داخل دستگاه گردش هوا وجود دارد. بنابراین اگر یک تخم آلوده در داخل دستگاه وجود داشته باشد به سرعت می تواند تمام تخم ها و حتی جوجه هایی که متولد شده‌اند را آلوده کند.

اگر تخم انفجاری در دستگاه دیدید که معمولاً رنگ محتویات تخم سبز رنگ یا گاهی سیاه رنگ می‌شود علامت اخطاری است مبنی بر اینکه شرایط بهداشتی جمع آوری و نگهداری تخم یا دستگاه جوجه کشی مناسب نیست.

معمولا تخم هایی که در معرض انفجار قرار دارند کمی تغییر رنگ در پوسته مشاهده می شود سفیدی پوسته مایل به آبی می شود.

در پرندگانی مثل کبک معمولاً تا دو هفته اول تخم ها قابلیت قرار دادن در دستگاه جوجه کشی را ندارند چون درصد نطفه داری کمتر از 20 درصد است که موجب کاهش بهره وری در امر تولید و پرورش پرنده اختلال ایجاد می کند.

در هفته اول تخم گذاری به دلیل اینکه برنامه تخم گذاری پرنده ماده هنوز منظم نیست و ممکن است تخم بیشتر یا کمتر از حد معمول در دستگاه تولید مثلی پرنده ماده بماند و جنین روند رشد مناسبی را طی نکند و توانای لازم برای بیرون آمدن از تخم را نداشته باشد

از طرفی سلولهای تولید کننده سفیده و پوسته تخم هنوز خوب فعال نیستند و ممکن است کیفیت سفیده و پوسته مناسب برای رشد جنین نباشد و موجب شکسته شدن پوسته در اثر حمل به سالن جوجه کشی شود.

اندازه تخم هم معمولاً در هفته اول تولید نسبتاً کوچک است و تخم هایی که وزن و اندازه انها کمتر از 70 درصد وزن و اندازه نرمال تخم باشد مناسب جوجه کشی نیستند چون محتویات تخم برای رشد جنین کافی نیست از طرفی جوجه ای هم اگر تولید شود قابلیت زنده ماندن ندارد.

نر ها هنوز به بلوغ کامل نرسیده اند و یا اینکه کیفیت اسپرم تولیدی پایین است و مهارت کافی برای جفتگیری ندارد. در نتیجه نمی توانند جفتگیری موفقی داشته باشند و اگر هم جفتگیری داشته باشند کیفیت اسپرم تولیدی خیلی خوب نیست به همین دلیل درصد نطفه داری در تخم های یک تا دو هفته اول تولید نسبتاً پایین است .

با این تعریف می توان گفت تخم های هفته های اول و دوم شروع تخمگذاری پرنده مادر مناسب جوجه کشی نیستند و چنانچه از این تخم ها در دستگاه جوجه کشی استفاده شود ممکن است دچار عفونت شده و بقیه تخم های سالم را نیز آلوده کند که در روند پرورش و تولید پرندگان تاثیر منفی می گذارد.

این دو دستگاه از نظر ظاهری کانلا مشابه یک دیگر هستند به گونه ای که هر دو دارای یک عایق کارا نسبت به فضای بیرون دستگاه جوجه کشی ، فن ، رطوبت ساز ، گرماساز هستند تنها تفاوت اساسی و کلی دستگاه جوجه کشی ستر و دستگاه جوجه کشی هچر بیشتر در آن چیزی است که درون آن ها است مثل فن ها و مکنده ها و رطوبت سازها و پنکه های گردش هوا در دستگاه های جدید با استفاده از فن آوری ها جدید امکان ستر و هچر همزمان در یک دستگاه بوجود آمده است.

در مورد این دستگاه ها دقت شود تا عایق بین دو ورق آن ها از نوع مرغوب و با ضریب رسانش مناسب انتخاب شوند مثلا یک یونولیت با قطر 10 سانتی متر می تواند این عمل را به خوبی انجام دهد نکته مهم دیگر این که سعی شود تا از یک دستگاه رطوبت ساز سرد و در نزدیکی فندستگاه جوجه کشی استفاده شود

جهت تامین رطوبت دستگاه می توان از اسپری تحت فشار استفاده کرد زیرا آب را به اندازه ذرات بخار خرد و پودر می کند و نزدیک فن به گونه ای نصب می شود تا به همراه گردش هوا بتواند این رطوبت را نیز منتشر کند . البته غیر از این روش می توان از روش ترکیبی پدکولینگ نیز استفاده نمود به گونه ای که دقیقا یک کولر آبی بدون بدنه را درون ماشین جوجه کشی طراحی نمود با همان پوشال همان پمپ و همان کفی برای ایجاد حرارت نیز می توان از انواع لوازم الکتریکی و گردش آب گرم استفاده کرد ولی به لحاظ یکنواختی بهتر است تا از گردش هوای گرم استفاده شود . در مورد درب دستگاه جوجه کشی ستر و دستگاه جوجه کشی هچر نیز می توان گفت در صورت این که نیاز مبرم به سرکشی به درون دستگاه احساس شد بهتر است تا جنس درب ها از شیشه دوجداره تهیه شوند تا از اتلاف انرژی و تبادل دمای بیرون دستگاه با دمای داخلی جلوگیری شود.

سنسورهای دستگاه جوجه کشی

 دستگاه های جوجه کشی دارای یکسری حسگر یا سنسورهایی می باشند که میزان دقت آن ها با یک دیگر متفاوت است . این سنسور ها شامل رطوبت سنج ، دما سنج و حسگر مهم دیگری که معمولا نسبت به آن بی توجهی می شود سنسور اکسیژن و دی اکسید کربن است که البته این نوع حسگرها گران قیمت ولی موثر هستند از جمله سایر این تجهیزات صفحه دیجیتال خارج دستگاه است که با مشاهده آن می توان متوجه فعال یا عدم فعال بودن تجهیزات ذکر شده درون دستگاه شد علاوه بر آن می توان از طریق سیستم کنترل میزان خاصیت تجهیزات دستگاه جوجه کشی نیز مورد بررسی قرار گیرد برای مثال سیستم کنترل ها وظیفه تنظیم دور فن ها با توجه به وضعیت دما و رطوبت محیط را برعهده دارند.

بهتر است که سنسورها به سخت افزارهای رایانه ای متصل باشند تا از بابت کنترل دائمی و دقیق آن ها اطمینان حاصل نماییم . علاوه بر تمام این گفته ها برخی دستگاه ها یکسری لوازم جانبی دیگر نیز مثل کرک جمع کن که کرک جوجه ها را جمع آوری می کند دارا هستند که تمام این لوازم جانبی و لوازم اصلی بهتر است تا قابلیت جداشدن داشته باشند تا بتوان در مواقع لزوم آن ها را برداشت و شستشو ، تعمیرات یا سرویس دستگاه جوجه کشی را آسان تر نمود .

قطعه ای مهم در دستگاه ستر

مهمترین وسیله ای که در دستگاه ستر بکاربرده می شود الکتروموتوری با قابلیت تنظیم سرعت های مختلف جهت حرکت راک و شانه های دستگاه جوجه کشی است که این عمل همانند حرکت دادن تخم ها توسط مرغ مادر سبب جلوگیری از چسبندگی زرده به پوسته تخم حین فرایند جوجه کشی می شود .

سیستم کنترل پی آی دی ( PID ) خطاها را کاهش می دهد. این تکنولوژی در بسیاری از اماکن و کارخانه ها برای کنترل دما، فشار، سطح و خیلی از فرایندهای دیگر کاربرد دارد. PID  پایه و اساس تمامی کنترل هایی هست که برای کاهش خطا طراحی و ساخته شده اند.

PID مخفف Derivative Integral Proportional  است. کنترل PID یعنی عمل کردن بر روی متغییر مورد کنترل از طریق ترکیب مناسب سه عمل کنترلی تناسبی، انتگرالی، مشتق گیر، که به شرح زیر میباشد.

1: تناسبی: که در آن عمل کنترل با سیگنال خطای محرک که مساوی دلتای میان سیگنال ورودی و سیگنال پس خور است متناسب می باشد.

2: انتگرالی: که در آن عمل کنترل با انتگرال سیگنال خطای محرک متناسب خواهد بود.

3: مشتق گیر: که در آن عمل کنترل با مشتق سیگنال خطای محرک متناسب می باشد.

در خیلی از کنترلرها به علت حساسیت عبارت مشتق نسبت به نویز و سختی اجرا، از آن صرف نظر شده و کنترل را به صورت PI عملیاتی می‌کنند.

تا قبل از اینکه سیستم های کنترل PID وارد صنعت جوجه کشی شود لازم بود تا کاربر دستگاه جوجه کشی نسبت به دمای محیط و اطراف دستگاه دقت بیشتری کند و نیاز کاربر به آموزش جوجه کشی بیشتر بود، تا نوسانات دمای محیط موجب شوک دمایی نشود حال با بهره گیری از این دانش در کنترلر ها و مجهز شدن دستگاه ها به سنسور های محیطی میزان نوسانات احتمالی دستگاه به حداقل رسیده و موجب افزایش بازدهی خواهد شد.

مزیت دیگر سیستم های PID محاسبه توان لازم است بدین صورت که اگر برای دستگاه دمای 37.7 تنطیم شده قبل از آنکه دما به عدد مورد نظر برسد سیستم با محاسبه ای که انجام می دهد میزان انرژی ارسالی به سمت هیتر را کاهش می دهد تا پس از رسیدن دما به عدد 37.7 دما بالاتر نرود و همچنین در مسیر کاهش دما همین محاسبات انجام شده تا جایی که با ارسال انرژی لازم به هیتر دما با کمترین میزان نوسان در محدوده لازم ثابت می ماند.

تا اینجا روشن شده که کنترل پی آی دی چه کاربرد مھمی در پروسه ھا مخصوصا پروسه ھای غیر قابل پیش بینی دارد. پی آی دی با استفاده از خطا ھای قبلی و خطا ھای حال، آینده را پیش بینی کرده و تدابیری برای کنترل ھر چه بھتر دستگاه جوجه کشی ایجاد می کند.

لازم به ذکر است شرکت بلدرچین دماوند سالهاست تکنولوژی پی آی دی را در سطحی ساده و کاربردی در ماشین های جوجه کشی اجرا کرده و در پروژه های آتی با سطح تکنولوژی بالاتر محصولات بلدرچین دماوند عرضه خواهد شد.

جنین در اطراف زرده رشد می‌کند و به‌ مرور زرده توسط رشد شکم جوجه احاطه‌ شده و و در نهایت از طریق بند ناف وارد محوطه شکمی جوجه می‌شود. باقیمانده زرده که وارد بدن جوجه می شود 24 تا 48 ساعت پس از تولد جوجه می‌تواند احتیاجات غذایی جوجه را تأمین کند.

زرده معمولاً چربی و بخشی از پروتئین موردنیاز جنین را تأمین می‌کند. بااینکه نطفه دقیقاً بر روی زرده قرارگرفته است ولی تقریباً آخرین بخش تخم که برای رشد جنین مصرف می‌شود زرده است!

بنابراین ترکیبات زرده از لحاظ مواد مغذی مثل پروتئین، چربی، ویتامین ها، املاح معدنی و غیره در کیفیت جوجه تاثیر زیاد و تعیین کننده ای دارند ولی رنگ زرده تاثیر اثبات شده ای بر روی کیفیت جوجه تولیدی ندارد.

به همین دلیل است که جوجه یک‌ روزه تا 24 ساعت پس از تولد معمولاً به خوراک نیاز ندارد. چون تمام مواد مغذی مورد نیاز را از باقیمانده زرده تأمین می کند.

اگر تغذیه دستی جوجه بلافاصله بعد از تولد شروع شود ممکن است زرده به‌خوبی در بدن مصرف نشود. به دلیل مواد غذایی زیادی که در زرده وجود دارد احتمال عفونت و فساد آن و درنتیجه تلف شدن جوجه وجود دارد.

بنابراین بهتر است در 24 ساعت اول پس از تولد جوجه خوراک در اختیار جوجه قرار نداد. خوشبختانه جوجه‌ها هم در 24 ساعت اول تولد اشتهای زیادی ندارند؛ اما آب را می‌توان پس از خروج جوجه از دستگاه جوجه کشی در اختیار آن قرارداد. تا در اثر گرمای محل پرورش و تحرک جوجه، آب بدن از دست نرود.

اگر عفونت و آلودگی در داخل تخم یا در دستگاه  وجود داشته باشد این آلودگی ها قبل از بسته شدن و خشک شدن بند ناف ممکن است وارد بدن جوجه شده و زرده را عفونی کند و در نهایت سبب تلف شدن جوجه شود.

جوجه‌ها معمولاً هم‌زمان از تخم خارج نمی‌شوند بنابراین از زمان تولد اولین جوجه تا آخرین جوجه یک میانگین ساعت در نظر گرفته‌ شده و مبنای اولین تغذیه جوجه‌ها در سالن پرورش قرار داده می‌شود.

دستگاه جوجه کشی یک ابزار جوجه کشی مصنوعی است. درواقع با الگو گرفتن از رفتار طبیعی پرنده کرچ و با کمک فنّاوری فرایند تبدیل تخم به جوجه را بجای مرغ کرچ یک ماشین تمام خودکار انجام می‌دهد.

فناوری ساخت دستگاه جوجه کشی هم زمان با رشد صنایع مختلف پیشرفت می‌کند و هرروز کار آیی دستگاه های جوجه‌کشی بیشتر می‌شود. کار جوجه کشی مصنوعی از قرار دادن تخم در محفظه هایی که با کود و برگ و چوب گرم می شد شروع‌شده است.

نخستین  ماشین جوجه کشی به نام مصریان باستان و چینی ها ثبت شده است. روش های جدید جوجه کشی را حدود 270 سال قبل (1750 میلادی) فردی به نام رموار ابداع کرد. وی از حرارت حاصل از تخمیر کود اسب برای جوجه کشی استفاده کرد.

در سال 1770 میلادی، شامپیون با استفاده از گردش هوای گرم دستگاه های جوجه کشی را گرم کرد و در سال 1777 میلادی یک فیزیک دان فرانسوی با استفاده از حرارت آب گرم عملیات جوجه کشی را انجام دادند.

در سال 1895 میلادی  شفرز یک ماشین جوجه کشی 20000 تایی ساخت. در سال 1923 میلادی نخستین ماشین جوجه کشی برقی توسط شرکت پیترسایم در آمریکا به بازار عرضه شد.

نخستین کارخانه جوجه کشی در ایران در سال 1339 به ظرفیت سالانه حدود 3/2 میلیون قطعه راه اندازی شد.

در هر زمان از جدیدترین تکنولوژی و امکانات در ساخت دستگاه ها استفاده می شده است. دستگاه‌های جوجه کشی کامپیوتری، کنترل از طریق موبایل یا جی اس ام و حس‌گرهای تنظیم دما توسط خود جوجه و... در حال پیشرفت و ساخت هستند.

 مهم‌ترین هدف تولیدکنندگان دستگاه های جوجه‌کشی این است که بتوانند حداکثر تعداد جوجه سالم را از تخم‌های خوابانده شده در دستگاه با حداقل هزینه به دست آورند. درصد هچ شاید هیچ‌گاه به صد در صد نرسد اما در صنعت جوجه‌کشی درصد هچ بیش از 80 درصد مورد قبول است؛ یعنی از هر 100 عدد تخم نطفه‌دار سالمی که در دستگاه قرار داده می‌شود حداقل 80 جوجه زنده و سالم داشته باشیم؛ یعنی هچ بیش از 80 درصد شود.

تخم بلدرچین یکی از محصولات بلدرچین بوده که با توجه به خاصیت های گوناگون آن بسیار در طب سنتی مود توجه اطبا قرار گرفته و در اکثر مواردی که شخص نیاز به تامین انرژی داشته باشد تخم بلدرچین را به عنوان غذای اصلی به او پیشنهاد می دهند.

کیفیت تخم بلدرچین

اگر کیفیت تخم بلدرچین حفظ شود ، غذایی طبیعی و بسیار با ارزش است . مرغوبیت تخم بلدرچین وابسته به ویژگی ها ی مشخصی است که بعضاً داخلی و تعدادی نیز خارجی هستند . بر این ویژگی ها عوامل مختلفی مؤثرند که لازم است پرورش دهنده ی بلدرچین آن ها را شناخته و ارزیایی نماید .

 در بین این ویژگی ها تعدادی اهمیت اساسی دارند . زیرا بر روی قیمت تخم بلدرچین و راحتی فروش آن مؤثرند.

هر چند که تلاش های تولید کننده ی تخم بلدرچین با کیفیت ، مشهود نیست ولی او می بایستی تمام سعی خود را در این جهت به عمل آورد . این تلاش مستلزم توجه بیشتر از زمان تهیه تخم نطفه دار و قرار دادن آن در دستگاه جوجه کشی مرغوب تا مرحله تغذیه و پرورش بلدرچینمادر مخصوصاً در سیستم پرورش به طریقه ی بستر است.

مواد مغذی در تخم بلدرچین

تخم بلدرچین از جهتی یک ماده ی غذایی است که به سرعت خراب می شود . لذا تولید کننده می بایستی در جهت تضمین کیفیت آن ، با نگه داری اصولی از فاسد شدن تخم بلدرچین جلوگیری نماید .

بدون شک تخم بلدرچین یکی از بهترین غذاهای طبیعی است که نه تنها سبب به وجود آمدن جوجه می شود ، بلکه باقی مانده ی زرده ی آن تا مدت 24 تا 48 ساعت تغذیه ی جوجه ها را تضمین می کند .

چنان چه دو قاشق کوچک ، شکر یا بهتر از آن ، دو قاشق چای خوری عسل به یک عدد تخم بلدرچین اضافه شود ، به یک غذای خوب و پر انرژی تبدیل می شود.

مواد مغذی که در تخم بلدرچین موجود بوده ، همگی قابلیت هضم در بدن انسان را دارا بوده و انسان قادر است تا حدود 97 درصد از پروتئین موجود در تخم بلدرچین و 95 درصد از چربی آن و 98 درصد از هیدرات های کربن تخم بلدرچین را مورد استفاده قرار داده و براحتی هضم کند .

مقایسه تخم بلدرچین و شیر گاو

تخم بلدرچین نیز مانند شیر در انسان موجب رشد و تکامل اعضای بدن شده به طوریکه در برخی موارد با شیر گاو مقایسه می شود هر چند شیر بدلیل مقدار زیادی کربوهیدرات در مقایسه با تخم بلدرچین غنی تر به حساب می آید. تخم بلدرچین مواد معدنی بسیاری از جمله آهن و فسفر بوده و می توان گفت تمامی ویتامین ها بخصوص ویتامین  A  ، D ، تیامین (B2) و ریبو فلاوین (B2) را دارا می باشد . سطح انرژی و پروتئین تخم بلدرچین نیز بسیار مناسب گزارش شده است . با توجه به نیاز تغذیه ای یک انسان ، یک تخم مرغ و یا معادل آن حدود شش تخم بلدرجین ، چیزی در حدود 10 درصد پروتئین ، 9 درصد چربی و 4 درصد از کالری مورد نیاز بدن انسان را تأمین می نماید .

به نظر می رسد که ارزش اقتصادی و قیمت تخم بلدرچین در مقابل ارزش غذایی بالای آن ، کم است . با این حال توصیه میشود به تازه بودن آن برای بهره برداری بیشتر توجه خاص معمول گردد.

در خاتمه لازم به یادآوری است که رنگ پوسته و لکه های روی تخم بلدرچین هیچ ارتباطی با ارزش غذایی و خاصیت آن ندارد .

حالت اول : در این حالت ، سر جنین بین پاها قرار دارد . اگر چه این وضعیت در ابتدای دوره جوجه کشی طبیعی است ، اما در مقطع پایانی دوره جوجه کشی ، جنین سر خود را بالا آورده و آن را در زیر بال راست قرار می دهد . این نوع حالت قرارگیری غیرطبیعی جنین همیشه کشنده است . این حالت با بالا بودن دمای دستگاه جوجه کشی بیش از میزان طبیعی در ارتباط است .

حالت دوم : در این حالت ، سر جنین در محل انتهای کوچک تخم قرار گرفته است . این وضعیت در پنجاه درصد موارد کشنده است . کمک به جنین ها در زمان خروج از تخم ، میزان جوجه در آوری را افزایش می دهد .

حالت سوم : در این حالت ، جنین سر خود را به جای بال راست ، در زیر بال چپ قرار داده است . قرار گرفتن جنین در چنین حالتی تقریبا همیشه مرگ آور بوده و این حالت با سوء تغذیه در مرغان مادر در ارتباط است . دمای بالای دستگاه جوجه کشی یا چرخش نامناسب تخم ها در طی دوره جوجه کشی نیز در ایجاد این حالت نقش دارند .

حالت چهارم :  در این حالت ، بدن جنین در حول محور طولی تخم می چرخد و در نتیجه سر جنین از اتاقک هوایی تخم دور شده و در ناحیه جانبی تخم قرار می گیرد . چون نوک جوجه از اتاقک هوایی تخم دور است لذا مرحله انتقال به شکل تنفسی ریوی انجام نشده و در صورت عدم کمک به جوجه برای خارج شدن از تخم ، قرار گرفتن در این حالت اغلب کشنده است .

حالت پنجم :  این حالت زمانی روی می دهد که پاها در بالای سر قرار گرفته اند . به علت قرار گرفتن جنین در چنین حالتی ، پاها امکان لگد زدن (Kick) به محل مناسبی از پوسته تخم را نداشته و در نتیجه جوجه ، بدون قدرت پاها ، توانایی شکستن پوسته و خروج از تخم را نخواهد داشت . در این حالت نیز بدون کمک خارجی ، قرارگیری غیرطبیعی جنین منجر به مرگ آن می شود .

حالت ششم : در این حالت ، سر جنین به جای قرار گرفتن زیر بال راست ، روی آن قرار دارد ، این شکل قرارگیری جنین هر چند غیرطبیعی بوده و با مشکل همراه است ، اما امکان تفریخ و خروج جوجه از تخم وجود دارد .

حالت هفتم : این حالت زمانی روی میدهد که جنین کوچک بوده و یا شکل تخم کروی باشد . در چنین حالتی جنین برخلاف جهت قرار گیری طبیعی و به صورت عرضی در درون تخم قرار داشته و سر آن مجاور اتاقک هوایی تخم است . قرار گرفتن جنین در چنین حالتی نیز اغلب مرگ آور است .

با قرار دادن پرنده نر در کنار مرغ عشق ماده ، نمی توان از جفت گیری آن ها اطمینان حاصل نمود . گاه پرنده نر و ماده با یک دیگر دوست شده ،  اما حاضر به جفت گیری با یک دیگر نمی شوند . بسته به خصوصیات مرغان عشق شما و گوشه گیر بودن یا اجتماعی بودن ایشان ، زمان جفت گیری مرغ عشق تفاوت می نماید .

صاحبان گرامی بایستی اغذیه مناسب ، أب زلال، وسایل بازی  و محیطی ساکت را برای مرغان عشق فراهم نموده و منتظر واکنش ایشان به یک دیگر باشند . علاوه بر موارد مزبور ، صاحبان محترم با انتخاب جفت مناسب (حدود یک سال سن داشته باشند ) ، کاهش تنش ، استفاده از یک جفت مرغ عشق دیگر (جهت تحریک و بروز رفتارهای تولید مثلی) و افزایش تدریجی طول دوره نوردهی ، می توانند به نتیجه بهتری در جفت گیری مرغ عشق دست یابند. سعی نمایید ،

جهت افزایش قدرت باروری در مرغان عشق نر، به تغذیه ایشان با مکمل های مولتی ویتامین - مینرال ( خصوصا ویتامین های E و  D) ، جوانه گندم و تخم کتان اقدام فرماید. همچنین جهت تشخیص جنسیت مرغ عشق می تواننید به بخش مقالات مرتبط در پایین همین صفحه مراجعه کنید.

گاه مواردی چون انبوه بودن پرهای ناحیه مخرج ، لق بودن نشیمنگاه ( عدم امکان جفت گیری مطلوب ) ، تغذیه نامناسب ، عفونت تخمدان یا مجرای تخم بر ، تومورهای دستگاه تناسلی و اختلالات ارثی ، موجب نطفه دار نشدن تخم ها می گردند . توجه نمایید که جدا از بیماری ها و عوامل ژنتیکی ، گاه به سبب عواملی چون تنش ، لانه تخم گذاری نامناسب ، قفس نامطلوب و هم چنین آب و غذای ناکافی ، با وجود جفت گیری میان مرغان عشق ، از تخم گذاری خبری نخواهد بود.

پس از آن که مرغان عشق به یک دیگر عادت نمودند ،  در صورت آن که هم دیگر را به عنوان  جفت پذیرفته باشند ، به جفت گیری خواهند پرداخت . در وهله نخست ، پرنده نر سعی می نماید تا خود را به مرغ عشق ماده نزدیک نموده و به تغذیه دهانی وی بپردازد . گاه نیز مرغ عشق نر ، اقدام به خودآرایی متقابل نموده یا پای خویش را روی پرهای دم پرنده ماده قرار می دهد . در هر صورت ، تلاش های اولیه پرنده نر با دوری و پرخاش ملایم مرغ عشق ماده روبرو می شود . سرانجام با تلاش مداوم پرنده نر ، مرغ عشق ماده آمادگی لازم را یافته و در مقابل تحریکات جنس نر ، تسلیم می گردد . در این هنگام ، پرنده ماده با دو پای خویش روی نشیمنگاه نشسته ، بدن خود را خم نموده و دم خویش را بالا می دهد . بدین ترتیب ، پرنده نر از آمادگی جنس ماده جهت جفت گیری آگاه می گردد . در ادامه ، مرغ عشق نر با دو پای خود روی پشت پرنده ماده سوار شده و پس از تثبیت ، آلت تناسلی خود را با عضو تناسلی پرنده ماده مماس می نماید . جفت گیری مرغ عشق ، زمان کوتاهی داشته و پس از پایان آن ، پرنده ماده نشیمنگاه را ترک می نماید . چنان چه مرغ عشق ماده آمادگی داشته باشد ( نزدیک به دوره تخم گذاری ) ، چندین بار در طول روز به جفت گیری می پردازد . در نهایت ، مرغ عشق ماده به لانه تخم گذاری پناه خواهد برد .

یکی از نشانه های جفت گیری صحیح مرغ عشق فضولات پرندگان ماده است که پیش از شروع تخم گذاری ، آبکی و زیاد شده و به علاوه پرندگان مزبور، دچار لرزش شدیدی می شوند .

پس از تخم گذاری پرنده جهت جوجه کشی می توان از روش طبیعی و با خوابیدن پرنده روی تخم ها و یا از روش مصنوعی و با استفاده از دستگاه جوجه کشی اقدام به جوجه کشی مرغ عشق نمود. دوره جوجه کشی میغ عشق در حدود 18 تا 20 روز بوده و پس از بیرون آمدن جوجه ها از تخم می بایست تا حدود 3 روز جوجه ها را با آب و شکر تغذیه نمود تا انرژی لازم برای ادامه حیات را داشته باشند.

اولین و مهم ترین پارامتر در جوجه کشی فنچ ، تامین دمای مناسب است . جنین تنها در محدوده درجه حرارتی محدودی رشد می کند . رشد جنین در درجه حرارت بالاتر این محدوده ، سریع تر و در درجه حرارت های پایین تر این محدوده ، آهسته تر است . درجه حرارت خارج از محدوده ( حتی تنها یک درجه سانتی گراد ) به مرگ جنین منجر می شود . اگر دمای دستگاه جوجه کشی کمی بالا بوده و جنین با سرعت بیش از حد رشد کند ، احتمالا برای خروج از تخم بسیار ضعیف خواهد بود و حتی در صورت تفریخ نیز به احتمال زیاد خواهد مرد زیرا رشد سریع جنین ، آن را به بروز ناهنجاری فیزیکی مستعد می کند و ضمنا محتویات کیسه زرده نیز به طور کامل به داخل شکم جوجه منتقل نمی شود ( در شرایط عادی باقی مانده کیسه زرده قبل از تفریخ تخم به داخل بدن جنین کشیده می شود و به عنوان منبع انرژی و مواد مغذی برای ساعات و حتی تا روز اول و شاید دوم زندگی ایفای نقش می کند ) . از طرف دیگر اگر دمای دستگاه جوجه کشی پایین باشد ، جنین بیش از حد به آرامی رشد می کند و این موضوع سبب تاخیر در تفریخ تخم و همچنین ظاهر فیزیکی غیر طبیعی جوجه فنچ می شود .

بنابراین جنین باید فقط در درجه حرارت مناسب رشد یابد تا از قدرت بقاء خوبی برخوردار گردد .

تامین رطوبت مناسب ( به ویژه در ثلث اول دوره جوجه کشی فنچ ) بسیار مهم است . رطوبت نسبی بین 50 تا 60 درصد برای محل استقرار تخم های فنچ مناسب است . کمبود بیش از حد رطوبت سبب خشکی جنین می شود که به نارسایی کلیه و توقف رشد ، منتهی خواهد شد . به همین ترتیب اگر رطوبت ماشین جوجه کشی بیش از حد بالا باشد ، کیسه هوایی موجود در انتهای پهن تخم فنچ کوچک خواهد بود که در صورت کوچکی بیش از حد به مرگ جنین در اواخر دوره جوجه کشی فنچ منجر می شود و اگر هم جوجه از تخم خارج شود ممکن است دچار مشکل پیدا بودن کیسه زرده و ناهنجاری های فیزیکی دیگر باشد . پیدا بودن کیسه زرده در جوجه تازه متولد شده ، مشکل زا است و مستعد ابتلا به عفونت است .

عامل مهم سوم در جوجه کشی فنچ ، جلوگیری از چسبیدن محتویات تخم پرنده به داخل پوسته آن است . در طی مدت جوجه کشی طبیعی ، پرندگان پدر و مادر به طور متوسط هر 35 دقیقه یک بار تخم ها را می گردانند و برای جوجه کشی مصنوعی در دستگاه جوجه کشی نیز این عمل به شکل صحیح و روزانه 5 تا 8 بار انجام شود . نچرخاندن کافی تخم ها به مرگ جنین منجر می شود .

مهم نیست دستگاه جوجه کشی جدید یا قدیمی دارید و یا از دستگاه جوجه کشی خارجی یا ایرانی استفاده می کنید حتی اگر با تجهیزات ابتدایی درخانه خودتان دستگاه جوجه کشی ساخته اید با مطالعه و به کارگیری این چند ترفند ساده ، جوجه کشی لذت بخشی را در خانه تجربه کنید .

شاید بارها این ترفند ها را شنیده یا خوانده باشید ولیکن در این مقاله به اهمیت این موارد برای جوجه کشی موفق اشاره داریم.

1 – محل قرار گیری دستگاه جوجه کشی جایی باشد که ثبات دما و رطوبت داشته باشد ، مثلا داخل آشپزخانه یا اتاق های منزل ( دقیقا همان جاهایی که انسان برای زندگی راحت است. ) بارها شاهد بودیم افرادی که بازدهی کمی از جوجه کشی شان داشته اند مکان های نامناسبی را برای نصب دستگاه انتخاب کرده اند .

مکان های نامناسب مانند : انباری ها، پارکینگ، تراس و ایوان ساختمان ها و یا راهرو ها و خرپشته پشت بام ها و ...

حتی اگر دستگاه جوجه کشی خانگی حرفه ای دارید انتخاب مکان مناسب جهت نصب دستگاه جوجه کشی موجب می شود تا مصرف برق دستگاه کم تر شود

2 – تخم های آلوده به فضولات را درون دستگاه جوجه کشی قرار ندهید و با دستمال خشک و زبر تخم ها را قبل از ورود به دستگاه جوجه کشی تمیز کنید. ضدعفونی دستگاه جوجه کشی پس از پایان هر دوره جوجه کشی ضروری است. برای ضدعفونی دستگاه می توانید مقداری الکل سفید و یا بتادین را با آب رقیق کرده و داخل کابین ماشین جوجه کشی اسپری نمایید.

توجه کنید پس از ضد عفونی دستگاه بوی مواد شیمیایی ندهد

3 – تخم های بی نطفه را در روز دهم جوجه کشی از ماشین جوجه کشی خارج کنید . بهترین راه تشخیص تخم مرغ نطفه دار نوربینی یا کندلینگ است . برای این کار کافی است تا تخم مرغ ها را در محیطی تاریک به یک چراغ قوه نزدیک کنید و از تشکیل رگه های خونی داخل تخم مرغ مطمئن شوید . وجود تخم های خراب و بی نطفه علاوه بر اشغال فضای دستگاه می توانند موجب تولید گازهای مضر برای سایر جنین های درحال رشد باشند.

نوربینی (کندلینگ) می تواند تا 10 درصد در افزایش بازدهی جوجه کشی شما تاثیر مثبت داشته باشد

4 – در زمان هچر ( 3 روز پایانی ) که جوجه ها مشغول خروج از پوسته تخم هستند به هیچ عنوان درب ماشین جوجه کشی را  باز نکنید . مطمئن باشید که برای جوجه های تازه از تخم خارج شده هیچ اتفاقی نخواهد افتاد . آن ها به اندزه کافی ذخیره غذایی در زرده دارند و رطوبت دستگاه به مقداری است که جوجه ها آب بدن را از دست ندهند .

جوجه ها قبل از خروج از تخم نیاز به انرژی زیادی برای شکستن پوسته دارند و هر بار شوک حرارتی می تواند جوجه ها را ضعیف کند و جوجه ها در اثر تمام شدن اکسیژن داخل کیسه هوای تخم تلف شوند .

بهترین زمان خروج جوجه ها معمولا 24 الی 36 ساعت پس از تولد است .

هر بار باز و بسته کردن درب دستگاه در هنگام تولد می تواند تعدادی از جوجه ها را  قبل از تولد از بین ببرد

برای نگه داری بلدرچین مادر، معمولاً از سالن و تجهیزات بلدرچین تخم گذار استفاده می شوند. می توان بلدرچین های مولد ( نر و ماده) را هم در سیستم پرورش بستر و هم در قفس بلدرچین نگهداری نمود. با این حال توصیه می شود در سیستم بستر سالن ها با بلوک هایی جهت نگه داری تعداد 500 تا 10000 قطعه بلدرچین مادر تقسیم شوند. طبیعتاً زمانی که تعداد بلدرچین در واحد سطح اندازه ی دانخوری و آبخوری برای هر قطعه، آشیانه تخم گذاری و غیره مطرح می شوند می بایستی توجه خاص به اندازه و سن بلدرچین ها و خصوصیات رفتاری انها معطوف داشت.

در پرورش بلدرچین مادر شرایط محیطی از اهمیت خاصی برخوردار است در این راستا بلدرچین ها می بایستی در سالن های تمیز، خشک، ضد  عفونی شده با تهویه و نور کافی و بدون کوران هوا نگه داری شده و دمای سالن تغییرات زیادی نداشته باشد. وقتی سالن ها نامناسب و مرطوب باشند بلدرچین ها کمتر غذا خورده و تولید کاهش می یابد. سالن های خیلی گرم و با تهویه کم یا ناقص فعالیت بلدرچین های نر را کاهش می دهد.

در پرورش بلدرچین مادر، نسبت پرنده ی نر به پرنده ی ماده می بایستی حداقل 1 به 4 باشد ولی عموماً پرورش دهندگان تعداد 1 به 3 را ترجیح می دهند. با اینکه تعداد بلدرچین نر در گله 30 درصد کل بلدرچین ها می باشد ولی جوجه ها به میزان 50  درصد ماده و 500 درصد نر متولد می شوند. شرایط محیطی اثر مهمی بر روی نتیجه ی تولید خواهند داشت.

تعداد جوجه هایی که متولد می شوند، همیشه کمتر از تعداد تخم هایی است که در دستگاه جوجه کشی قرار می گیرند. این مورد بستگی به بارور بودن تخم ها دارد.

معمولاً عدم باروری تخم بلدرچین بیشتر بستگی به شرایط پرنده ی نر دارد تا به اوضاع پرنده ی ماده.

عدم باروری تخم ها می تواند به دلایل زیر باشد:

1-    زیاد یا کم بودن تعداد پرنده ی نر در گله ی مادر.

2-    شرایط نامطلوب پرنده ی نرها از نقطه نظر سلامت جسمانی، نابالغ بودن خیلی پیر بودن یا تولک بودن.

جوجه های نر و ماده می توانند از روز های اول زندگی با یکدیگر پرورش یابند عملاً 35 جوجه پرنده ی نر به همراه 100 جوجه بلدرچین ماده با هم نگه داری می شوند. بلدرچین های نر و ماده می توانند به صورت جدا از هم در یک سالن نیز نگه داری شده و در شروع تخم گذاری با نسبی که قبلاً گفته شد با یکدیگر مخلوط شوند. ظاهراً این روش بهتر است. بنابراین پس از وارد شدن بلدرچین ها در سالن و عادت کردن آنها به محیط جدید، پرنده های نر به هنگام شب وارد گله شوند.

ساختار کلی سیستم کنترل دستگاه جوجه کشی

دستگاه جوجه کشی جهت کنترل و حفظ شرایط مورد نیاز برای رشد جنین داخل تخم نیازمند یک مرکز فرمان و هدایت است که آنرا سیستم کنترل یا کنترلر دستگاه جوجه کشی می نامیم. کنترلرهای جوجه کشی به دو نوع آنالوگ و دیجیتال تقسیم بندی می شوند. کنترلر های دیجتالدستگاه جوجه کشی براساس نوع تولید، انواع گوناگونی شامل صنعتی ، نیمه صنعتی و آماتور دارند که در ادامه توضیح داده می شود.

کنترلر دستگاه جوجه کشی آنالوگ :

این نوع از کنترلر ها معمولا یک ترموستات ( دماسنج ) مکانیکی ساده می باشند که مجهز به یک سنسور دمای ترموکوپلی و یک دیمر ولومی تنظیم حرارت می باشند. امروزه به دلیل دقت پایین و عدم ارائه آپشن های مورد نیاز این نوع کنترلر ها از گردونه کار خارج شده اند و جای خود را به کنترلرهای نیمه دیجیتال داده اند.

کنترلر دستگاه جوجه کشی دیجیتال :

به طور کلی یک سیستم کنترلر دیجیتال دستگاه جوجه کشی دارای 5 بخش اصلی می باشد.

1- حافظه (IC پروگرامر)

از مهمترین ارکان یک کنترلر IC حافظه می باشد. از IC های صنعتی می توان میکروچیپ های pic و atmel های حرفه ای گرید A و IC های ARM را نام برد. آی سی های گرید b  و یا c  به علت نویز پذیری بالای فرکانس های emi , rfi و تحمل پایین دما، سیستم های کنترل دستگاه جوجه کشی را به نیمه صنعتی و آماتور کاهش رتبه می دهند.

آی سی های غیر صنعتی به راحتی نویز اشیاء اطراف را به خود جذب کرده و در عملکرد دستگاه اختلال ایجاد می کنند. همچنین انتخاب ظرفیت متناسب با حجم برنامه نوشته شده از اهمیت به سزایی برخوردار است.

2- نمایشگر display

وظیفه نمایشگر همانطور که از نامش پیداست نشان دادن وضعیت فعلی دستگاه مانند دما، رطوبت و سایر پارامترهای مورد نیاز است. نمایشگرها را می توان به چهار نوع LCD  کارکتری و  tft و LCD گرافیگی و سون سگمت ها تقسیم بندی کرد. نمایشگرهای سون گمنتی که بر اساس کارکترهای ال ای دی عمل می کنند سخت ترین نوع نمایشگر بوده و مناسب ترین نوع برای کنترلر های صنعتی می باشند البته استفاده از نمایشگر های ال ای دی گرافیکی هم مرسوم می باشد ولی به علت هزینه تمام شده نسبتا بالا استفاده از ال ای دی های اورجینال و با کیفیت به صرفه نبوده و مدل های ارزانتر هم به علت نویز پذیری بالا کار را دچار ریسک می کنند.

3- درایوها ( محرک های خروجی)

برای انتخاب نوع خروجی ها باید توان مصرفی به طور دقیق محاسبه شود . به طوری که حداکثر توان مصرف کننده را محاسبه نموده و محرکی با توان بالاتر انتخاب میکنند. از انواع محرک خروجی رله ، ترایاک، SSR و ماسفت را می توان نام برد. امروزه از رله ها به علت استحلاک بالا کمتر استفاده میگردد . همچنین SSR ها به علت هزینه بالا معمولا در صنعت جوجه کشی کاربردی ندارند.

4- سنسور

سیستم کنترل دستگاه جوجه کشی می تواند به انواع سنسور های دیجیتال و آنالوگ مجهز باشد نکته ای که در انتخاب سنسور اهمیت دارد بعد از انتخاب نوع دیجیتال یا انالوگ 5 شاخصه اصلی می باشد:

1. رنج قابل قبول اندازه گیری ( محدوده مورد نیاز برای دستگاه جوجه کشی بین 0 تا 50 درجه سلسیوس می باشد.)
2. نوع پارامتر اندازه گیری
3. دقت اندازه گیری (0.1 درجه سلسیوس مناسب است)
4. صحت اندازه گیری ( میزان خطا بعد از کالیبراسیون)
5. عمر مفید سنسور ( حداقل 3 سال)

سنسورهای آنالوگ مانند  ntc  و  pt100 به دلیل تحمل بالا در فاصله گیری از دستگاه کنترلر و عایق بندی مناسب سنسور در دستگاه های جوجه کشی صنعتی کاربرد فراوان تری دارند همینطور سنسور های دیجیتال همانند sht  ها به دلیل حساسیت در برابر مواد ضد عفونی و محدودیت در فاصله گرفتن از سیستم کنترل کمتر در دستگاه های جوجه کشی صنعتی استفاده می شوند.

5- نرم افزار

برای برنامه نویسی یک سیستم کنترل دستگاه جوجه کشی از زبان های برنامه نویسی c++  و پاسکال بیشتر استفاده می شود البته در برخی از کنترلر های آماتور از زبان بیسیک هم استفاده میکنند. البته زبان c++ مهندسی تر و قابلیت مانور بیشتری دارد.

در بخش دوم  به بررسی انواع سیستم کنترلر های دستگاه جوجه کشی رایج در ایران و دنیا با تمرکز بر آپشن های مورد نیاز خواهیم پرداخت.

دستگاه جوجه کشی قادر است شرایطی دقیقاَ مطابق با شرایط پرنده مادر را ایجاد کرده تا بتواند تخم بارور را در زمان معینی تبدیل به جوجه  نماید.

شرایط :

دما

رطوبت

چرخاندن تخم ها

تهویه / اکسیژن رسانی

 تامین و تنظیم دما در ماشین جوجه کشی

 حرارت مورد نیازدر ماشین جوجه کشی از قدیم  به روشهای مختلف تامین شده است ، از سوزاندن فضولات حیوانات در ماشین های جوجه کشی مصریان باستان و مردم چین باستان گرفته تا پارافین و نفت و الکل و آب گرم و نیروی الکتریسیته که امروزه  نیروی الکتریسیته تقریبا در اکثر دستگاه های جوجه کشی بعنوان منبع تامین حرارت مورد استفاده قرار می گیرد

 تنظیم دما نیز با ابزار و روش های مختلفی انجام می شده است , دریچه های تعبیه شده در بدنه ماشین های جوجه کشی قدیمی ابتدایی ترین روش تنظیم دما بوده هر چند روش های متداولی بسته به نوع دستگاه مرسوم بوده و هست مثل ترموستات الکتریکی ، کپسول اتری ،کلید جیوه ای ، دماسنج جیوه ای تماسی ،  کلیدهای حرارتی الکتریک ( ترموستات های مکانیکی) و غیره

 اما امروزه با پیشرفت روز افزون علم و تکنولوژی ترموستات های الکترونیکی با مدارهای ییچیده و سنسورهای فوق حساس با کنترل دقیق دما تا ۲ دهم درجه ، کنترل دما در ماشینها ی جوجه کشی را بسیار قابل اطمینان کرده هر چند بکار بردن این ترموستاتها  تا حدی هزینه های ساخت دستگاه های جوجه کشی را بالا برده اما تا حد قابل  توجهی میزان ریسک را کاهش داده و به نوعی کاربا دستگاه های مجهز به این ترموستات ها برای  کاربران ساده تر شده است.

بحث کنترل نوساناتات دما و جلوگیری از شک های برودتی و حرارتی امر مهمی است که هر سیستم کنترل ساده و ابتدایی از پس آن بر نمی آید. البته نحوه چینش اجزای تولید دما و فن های سیرکوله هوا نقش اساسی در این امر دارند.

با نحوه تولید گرما در دستگاه های جوجه کشی بلدرچین دماوند بیشتر آشنا شوید!

تامین و تنظیم رطوبت در ماشین جوجه کشی

 رطوبت یکی از عوامل تعیین کننده ی درصد موفقیت در جوجه کشی می باشد ، تنها منبع تامین رطوبت آب است و تولید رطوبت از آب به روشهای مختلفی امکانپذیر است ، در ساده ترین  نوع، قرار دادن یک ظرف آب در ماشین جوجه کشی باعث ایجاد رطوبت می شود حال اگر  بتوان سطح آب را بصورت معینی تنظیم کرد و میزان آن را با یک رطوبت سنج ساده اندازه گیری کرد به نحو مطلوب تری میتوان بر رطوبت مورد نیاز فرآیند جوجه کشی نظارت داشت

 پاشش آب در محیط بوسیله ی پمپ مخصوص و یا به کارگیری از مدارات الکترونیکی جهت تولید بخار سرد یا همان مه سازها یا رطوبت سازهای آلتراسونیک می تواند روش موثری در تامین رطوبت مورد نیاز باشد. اما این روش فقط در دستگاه هایی به خوبی عمل می کند که عمل جابجایی هوا به طور ویژه برای بخار سرد طراحی شده باشد و اول بخار سرد را به داخل هیتر هدایت کند و سپس به سطح تخم ها منتقل کند تا شک دمایی به حداقل برسد. همچنین در استفاده از بخار ساز های التراسونیک محدودیت هایی جهت استفاده از آب وجود دارد به نحویی که آب های با املاح بالا در این دستگاه باعث انتقال رسوبات به سطح تخم می شوند و با بستن منافذ پوسته مانع رسیدن هوا به جنین می شوند.

بهترین روش در تولید رطوبت را کارخانه سازنده دستگاه بنا بر طراحی دستگاه به شما پیشنهاد می کند اما در نظر داشته باشید استفاده از رطوبت ساز های تبخیری دیسکی عواید فراوانی دارد از جمله آنها تولید رطوبت هم دما با محیط ، استفاده از هر نوع آب بدون نگرانی از انتقال رسوب به دستگاه و پوسته تخم ها، سرویس و نگهداری آسان و هزینه اولیه پایین تر از سایر رطوبت سازها.

با نحوه تولید رطوبت در دستگاه های جوجه کشی بلدرچین دماوند بیشتر آشنا شوید!

چرخش

 یکی دیگر از لازمه های جوجه کشی موفق چرخاندن تخمها در زمانهای مشخص می باشد ، بصورت طبیعی مشاهده شده است مرغ مادر به جهت جلوگیری از چسبیدن زرده به پوسته و کیسه هوای درون تخم  بطور متوسط هر ۳۵ دقیقه اقدام به چرخش تخمها می کند ، در مقیاس صنعتی اینکار را هر ۱ ساعت یکبار برای تخم مرغ و هر ۲ تا ۴ ساعت یکبار برای تخم بلدرچین بوسیله ی موتورهای الکتریکی یا فشار جکهای بادی انجام می دهند و نحوه مرسوم چرخش تخمها بدین ترتیب است که با توجه به قرار گرفتن سر کوچک تخمها بسمت پایین در شانه ی مخصوص دستگاه جوجه کشی این شانه را 35 تا۴۵ درجه نسبت به افق تغییر زاویه داده و پس از گذشت مدت زمان مشخص این تغییر زاویه 35 تا 45  درجه ای نسبت به افق را از طرف مقابل اعمال می کنند  باید توجه داشت هر گونه چرخش باید به آرامی و بدون تکانهای شدید انجام پذیرد زیرا تکان شدید باعث صدمه به جنین شده و از میزان موفقیت در جوجه کشی میکاهد . هر چند چرخش بصورت دستی هم نیز انجام می گیرد اما به دلایل مختلف از جمله مسائل بهداشتی و نوسانات دما و رطوبت به علت باز شدن درب دستگاه توصیه نمی شود.

امروزه تکنولوژی چرخش آهسته و نا محسوس بسیار مرسوم می باشد که در این روش معمولا یا از موتورهای دائم گردش با دور پایین استفاده می شود و یا هر چند دقیقه چند ثانیه برق به موتور داده می شود تا چرخش به آهستگی صورت گیرد.

با نحوه چرخش در دستگاه های جوجه کشی بلدرچین دماوند بیشتر آشنا شوید!

گردش راک در تمام دستگاه های بلدرچین دماوند به صورت موتور گیربکس آرام  و تمام اتوماتیک است که با استانداردهای جوجه کشی برای حرکت راک دستگاههای جوجه کشی برابری میکند در این روش حرکت راک قابل دید با چشم نیست که باعث بالا رفتن راندمان جوجه کشی می گردد. همچنین امکان گردش یکباره و با سرعت آرام به طوری که با چشم بتوان حرکت راک را ملاحظه کرد در دستگاه های دماوند وجود دارد. 

تهویه

در یک جوجه کشی موفق و درکنار دما، رطوبت، چرخش و صد البته  رعایت مسائل بهداشتی، تهویه نقش مهمی را ایفا می کند و مدیریت صحیح آن در طول دوره بطور قطع یکی از رموز بدست آوردن راندمان بالا در پایان دوره می باشد ، در ادامه با ذکر نمونه به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت . یک تخم مرغ در خلال ۲۱ روز در داخل دستگاه جوجه کشی بطور متوسط حدود ۴۴ لیتر اکسیژن استفاده و حدود ۳۳ لیتردی اکسید کربن تولید می کند وقتی که تخم مرغ یک نطفه ی زنده ی خیلی کوچک می باشد، تبادلات  گازی خیلی اندک است ولی همچنان که جوجه رشد می کند مقدار این تبادلات به صورت تساعدی افزایش می یابد از این رو در هنگام تفریخ خروج جوجه از تخم یکصد عدد تخم ، به حدود ۱٫۳یک و سه دهم متر مکعب اکسیزن نیاز داردو ۰٫۷هفت دهم متر مکعب دی اکسید کربن تولید می کند

هوای تازه تقریبا شامل 78% نیتروژن خنثی و 21% درصد اکسیژن است

در ارتفاع خیلی بالا اکسیژن کافی در هوا جهت جوجه درآوری مطلوب وجود ندارد و ضروری است که اکسیژن به دستگاه های جوجه کشی اضافه شود. در یک ماشین جوجه کشی با افزایش تعداد تخمها نیاز به اکسیژن افزایش می یابد و به همین نسبت میزان بیشتری دی اکسید کربن تولید می شود، تولید نهایی دی اکسید کربن بازتابی از تولید حرارت بدن حیوان می باشد، بنابراین باز کردن هوا کش ها برای خارج کردن گرمای اضافی دستگاه باعث بیرون راندن دی اکسید کربن و تامین اکسیژن تازه نیز می شود، لذا بیشتر ماشین های جوجه کشی بزرگ وقتی با ظرفیت کامل کار میکنند قابلیت جوجه درآوری بیشتری دارند، غالبا” توصیه می شود که اگر در دستگاهی کمتر از دو سوم ظرفیت تخم خوابانده شود به همان میزان نیز باید دریچه های تهویه بسته شوند که امروزه با پیشرفت تکنولوژی،  میزان اکسیژن مورد نیاز با سنسورهای فوق پیشرفته بطور مداوم اندازه گیری شده و تهویه نیز بطور خودکار و دقیق انجام می گیرد. (فقط در دستگاه های بزرگ و صنعتی)

لازم به ذکر است که تبخیر آب از تخم ها نسبت مستقیم با جریان هوای موجود در دستگاه جوجه کشی دارد بدین صورت که هرچه سرعت جریان هوا بیشتر باشد تبخیر نیز زیادتر بوده و برعکس، در نتیجه جریان هوا و میزان تبخیر باید درست و متناسب باشد به عبارتی در دستگاه های جوجه کشی با جریان هوای زیادتر، باید رطوبت بیشتری برای رسیدن به حد نرمال به دستگاه تزریق شود و آن دسته از دستگاه هایی که ازجریان هوای پایین تری برخوردار می باشند باید خشک تر باشند

جریان هوای تند، تبخیر را افزایش داده و گرما را از تخم خارج می کند بنابراین هوایی با سرعت جابجایی بیشتر نسبت به هوایی با جریان کند تر به افزایش متناسب گرما و رطوبت نیاز دارد

میزان دی اکسید کربن در داخل تخم اسیدیته ی آلبومین را تعیین می کند، مقادیر بسیار زیاد و یا بسیار کم آن ساختمان پروتئین را تغییر می دهد، اگر جریان هوا خیلی زیاد باشد تمام گاز co2 تخم خارج می شود و اگر جریان ناکافی باشد بالا رفتن گاز co2  در داخل تخم در حد خطرناکی جنین را تضعیف خواهد نمود.

تکامل مسیرهای متابولیسمی جنین با تبخیر آب درون تخم صورت می گیرد و این تبخیر بوسیله کاهش وزن تخم در دستگاه جوجه کشی مشخص می گردد . این عمل هم در شرایط طبیعی و انکوبه شدن تخم بوسیله پرندگان والد و هم در حالت انکوباسیون مصنوعی تخم ها انجام می شود . توزین منظم و دوره ای تخم ها و رسم نمودار کاهش وزن آن ها ، یکی از روش های مهم مورد استفاده در کنترل و نظارت بر تکامل و سلامت جنین ها می باشد .

میزان کاهش وزن قابل قبول تخم از زمان شروع انکوباسیون تا نوک زدن جوجه به پوسته و شکستن آن ، 13 درصد و تا زمان خروج جوجه از تخم 16 درصد است . هر چند این میزان دارای دامنه ای از 11 تا 16 درصد می باشد . میزان کاهش وزن تخم در دوران انکوباسیون ثابت و یکنواخت نبوده و در ابتدا و انتهای دوره انکوباسیون ، مقدار کاهش وزن بیشتر است . رسم نمودار کاهش وزن تخم ها برای مقایسه این میزان با مقادیر توصیه شده در روزهای مختلف انکوباسیون ، بسیار کمک کننده است . با کاهش وزن تخم ، اندازه اتاقک هوایی آن بزرگتر می شود .

کاهش وزن تخم ها بیش از مقدار توصیه شده ، ممکن است نشانگر پایین بودن میزان رطوبت درون دستگاه جوجه کشی باشد . برای افزایش رطوبت ، می توان یک ظرف آب درون دستگاه جوجه کشی قرار داده و یا درون دستگاه را مرطوب کرد . اگر به اقدامات بیشتری نیاز باشد ، پوسته تخم در محل قرارگیری اتاقک هوایی بوسیله چسب سفید رنگ غیر سمی پوشانده شده تا میزان سطح تخم که از آن تبخیر صورت می گیرد ،کاهش یابد .

در صورت بالا بودن میزان رطوبت درون دستگاه جوجه کشی، میزان کاهش وزن تخم کمتر از حد توصیه شده ، خواهد بود که سبب مرگ جنین ها و یا ناهنجاری هایی در آن ها می گردد . عدم کاهش وزن تخم ها به میزان مناسب از طریق اعمالی مانند قرار دادن ژل سیلیکا ( Silica Gel ) در درون دستگاه جوجه کشی به منظور جذب رطوبت اضافی آن ، قابل اصلاح است . در صورت لزوم ممکن است با استفاده از کاغذ سمباده ، پوسته تخم در محل قرارگیری اتاقک هوایی به آرامی سنباده زده شده و یا سوراخ کوچکی در پوسته روی اتاقک هوایی ایجاد شود ( بدون آن که غشاء های پوسته پاره شود ) تا امکان تبخیر آب درون تخم افزایش یابد .  تخم ها جهت بررسی زنده بودن جنین درون آن ها ، بایستی نوردهی و کندل شوند .

در طبیعت بسیاری از گونه های پرندگان ، پرندگان نر و ماده عمل جوجه کشی تخم ها را تا زمان رسیدن پرنده ماده به مرحله پایانی تخمگذاری ، شروع نمی کنند و این عمل به هم زمانی خروج جوجه ها از تخم کمک می کند . در سیستم پرورش در قفس و مراکز پرورش پرندگان نیز به منظور اعمال مدیریت صحیح ، تنظیم همزمانی خروج جوجه ها از تخم ، موضوعی مهم است . بخصوص اگر عمل جوجه کشی با آشیانه سازی بطور همزمان انجام گیرد و در مقیاس بالایی باشند . پرندگانی که زمان جوجه کشی و آشیانه سازی آن ها قدیمی تر است ، برای آن هایی که آشیانه سازی را به تازگی شروع کرده اند ، به عنوان یک تهدید محسوب می شوند .

شرایط مکان نگهداری تخم ها عبارت است از : دمای 3/18 – 8/12 درجه سلسیوس ( 65 – 55 درجه فارنهایت ) که دمای 8/12 درجه سلسیوس برای تخم های اکثر گونه های پرندگان دمای مناسبی است . رطوبت نسبی مکان نگه داری تخم ها باید حدود 75 درصد باشد . عمل گرم کردن تخم ها تا دمای 27 درجه سلسیوس ( 80 درجه فارنهایت ) و به مدت هر پنج دقیقه یکبار در شبانه روز انجام می گیرد تا به بهبود قابلیت جوجه درآوری تخم ها کمک کند . همچنین عمل چرخاندن تخم ها با زاویه 90 درجه در پایان عمل گرم کردن و یکبار در شبانه روز ، امکان زنده ماندن جنین داخل تخم ها را افزایش می دهد .

با وجود اعمال توصیه های فوق و تامین شرایط مطلوب برای تخم های انبار شده ، افزایش احتمال مرگ جنین درون تخم ها تا دو درصد در روز ، می تواند قابل قبول باشد ( پس از گذشت یک روز از انبار کردن تخم ها ، از هر یکصد تخم بارور جنین دار ، دو جنین تلف خواهند شد ) . معمولا تخم های بارور بیش از یک هفته نگه داری نمی شوند زیرا بعد از این مدت ، احتمال ازبین رفتن جنین ها افزایش می یابد . بایستی توجه داشت که عمل نگه داری تخم های نطفه دار قبل از ورود به دستگاه جوجه کشی در مورد بعضی از گونه های غیر اهلی مانند گنجشک سانان ( نظیر گنجشک – طوطی – مرغ عشق و فنچ ) بر اساس روش فوق توصیه نمی گردد ، زیرا نتیجه آن رضایت بخش نیست . اما تخم های نطفه دار پرندگان آبزی ( نظیر اردک – غاز و مرغابی ) را عموما به خوبی می توان انبار و نگه داری کرد.

پرورش صنعتی بوقلمون

اگرچه یک سری اختلافات اساسی بین بوقلمون ها و مرغ ها وجود دارد ولی این اختلافات بیشتر از لحاظ وزن و اندازه است و اصول کلی مربوط به ساختمان های پرورش بوقلمون و تجهیزات مربوطه تا حد زیادی شبیه به ساختمان های مرغداری و تجهیزات آن ها می باشد و روی همین  اصل پرورش مرغ با پرورش بوقلمون تغییرات کلی پیدا نمی نماید .

در دنیای امروز که مصرف پروتئین حیوانی روز به روز بیشتر می شود بدون شک نیاز بشر به گوشت سفید و قرمز نیز افزایش می یابد و در این رابطه قسمت زیادی از گوشت سفید مورد مصرف جوامع بشری را می توان از طریق پرورش صنعتی بوقلمون تامین نمود . روی همین اصل پرورش بوقلمون در ابعاد وسیع و در شکل صنعتی مطرح بوده و واحدهای بزرگی برای پرورش بوقلمون در کشورهای مختلف جهان به وجود آمده است . در ایران نیز از دیر باز توجه خاصی به پرورش بوقلمون شده و در بسیاری از استان های کشور ما به ویژه در استان های شمالی نظیر گیلان و مازندران و گلستان واحدهای پرورش صنعتی بوقلمون توسعه یافته است و جوجه یک روزه بوقلمون و دستگاه جوجه کشی مخصوص برای خوابانیدن تخم نطفه دار بوقلمون تهیه شده است .

امید می رود با پیشرفت تکنولوژی پرورش بوقلمون در کشور سطح تولید گوشت سفید به میزان قابل ملاحظه ای افزایش یافته و بخش مهمی از منابع پروتئینی مورد نیاز تامین گردد .

صنعت مدرن پرورش بوقلمون

تعدادی از پرورش دهندگان مهم بوقلمون بیشتر بوقلمون های پرورش یافته در دنیا را تهیه می نمایند . موسساتی نظیر موسسه British united Turkeys و Nicholas and Hibrid Turkeys تماما متعلق به موسسات داروئی بزرگ یا شرکت های بین المللی هستند . پرورش دهندگان کوچک تر بازارها را اختصاصی کرده اند .

تقریبا 36 میلیون پولت بوقلمون به وسیله صنعت بوقلمون انگلیسی در سال تولید می شود با حدود 400 میلیون در سراسر دنیا که اساسا از فرانسه ، ایتالیا ، اسرائیل و آمریکا است . درجه یکپارچگی و ائتلاف به وسیله انگلستان سر مشق و نمونه شده است جایی که چهار شرکت %75 بوقلمون ها را تولید می نمایند . شرکت های تولید کننده در تمام سال بوقلمون پرورش می دهند . غالب آن ها کاملا مجهز به گله مادر ، دستگاه جوجه کشی ، محل های پرواز بندی آسیاب ها ، مجتمع های فرآوری و نیروهای فروش هستند . 

گفته می شود که اقتصادی ترین منبع تجارتی پروتئین گوشت موجود است . از نظر چربی نیز مقدار آن در بوقلمون پایین است که 10% بوده و با مقایسه با 24% در گوشت گاو و 23% در گوشت خوک مقدار خیلی کمی به نظر می رسد.

از اول خرداد ماه کبوتر شروع به جفت گیری می کند . برای تهیه محیط مناسب جفت گیری باید به تهیه لانه های جداگانه ای برای هر جفت کبوتر پرداخت ، تا بتوان به جوجه های حاصله بهتر رسیدگی کرد و از  توی هم رفتن کبوترها جلوگیری کرد . هر لانه باید جایگاهی برای تخم گذاری داشته باشد . طبیعی است که ساختار عضلانی کبوتر ماده و نر باید خوب باشد . ( زیاد چاق و یا زیاد لاغر نباشند ) . از شرایط مهم باروری و جوجه درآوری مبتلا نبودن کبوتر نر و ماده به بیماری های واگیر و انگلی است .

کبوتر ماده اولین تخم خود را در سن پنج ماهگی می گذارد ولی به ندرت قبل از یک سالگی با کبوتر نر جفت گیری می کند . کبوتر ماده در هر بار فقط یک تخم می گذارد و پس از دو روز تخم بعدی را می گذارد و بعد از جفت گیری با کبوتر نر ، اسپرم تا هشت روز در مجرای تخم بر ، زنده و فعال باقی می ماند و تخم یک روز قبل از تخم گذاری بارور می گردد ، سپس به دور زرده سه لایه از سفیده قرار می گیرد و سپس پوسته داخلی و خارجی ساخته شده و تخم در طی 16 تا 24 ساعت در مجرای تخم بر کبوتر ماده کامل می شود و سپس به بیرون از بدن ، رانده می شود . پس از 25 تا 30 روز از اولین جفت گیری ، از تخم در آمدن جوجه ها صورت می گیرد و پس از آن کبوتر ها می توانند دوباره جفت گیری کرده و پس از پنج روز تخم گذاری کنند و معمولا بعد از تخم گذاری دوم ، کبوتر  نر و ماده به مدت 19 تا 20 روز با هم به نگهداری از تخم می پردازند . کبوتر ماده در طول شب و کبوتر نر روزها بر روی تخم می خوابند .

تخم کبوتر را نمی توان در دستگاه جوجه کشی صنعتی قرار داد زیرا جوجه کبوترهای تازه از تخم درآمده ، بدنی برهنه و ضعیف و لاغر دارند و نیازمند تغذیه به وسیله مادران خود می باشند . کبوتر ماده  با استفاده از شیره چینه دان و غذای له شده به جوجه ها غذا می دهد ، هم چنین جوجه کبوتر نیازمند پرستاری ، حمایت و گرمای بدن مادر خود هستند .

پس از کمی بزرگ شدن جوجه ها ، کبوتر های ماده دوباره اقدام به تخم گذاری می کنند . البته در جوجه کشی صنعتی تخم کبوتر به درجه حرارت 30 تا 38 درجه حرارت سانتی گراد و درجه رطوبتی معادل 70 % تا 75 % نیازدارد و باید تخم را روزی دوبار چرخاند . تشخیص نر و ماده بودن جوجه ها بسیار دشوار است و نیاز به تمرین دارد .

اگر یکی از والدین جوجه کبوتر ها بمیرد و یا کبوتر ماده به جوجه های خود توجهی نکند باید جوجه ها را به زیر پر و بال کبوتر ماده گذاشت که جوجه هایی به متان سن و سال دارد و یا به تغذیه دستی این جوجه ها به وسیله قطره چکان اقدام نمود و دانه ها را ابتدا تخمیر ، سپس له کرده و به جوجه ها خوراند.

کبوتر ماده به مدت یک هفته جوجه ها را زیر پر و بال خود می گیرد ، سپس در سه هفته بعد فقط به آن ها غذا می دهد و در سن چهار هفتگی ، هنگامی که بال و پر جوجه ها در می آید و می توانند خود به تنهایی غذا بخورند ، آنان را از مادر گرفته و جهت پرورش و یا کشتار جدا می کنند . باید جوجه های جدا شده جهت پرورش در آشیانه خاصی که گنجایش 45 تا 60 جوجه دارد تا هنگام بلوغ و جفت گیری نگهداری کرد.

تنظیم صحیح درجه حرارت دستگاه جوجه کشی یک اصل حیاتی است . میزان دما بخصوص در ابتدای دوره جوجه کشی بسیار مهم و حیاتی می باشد . در این دوره زمانی ، افزایش دمای انکوباسیون حتی در حدود یک درجه سلسیوس ( 8/1 درجه فارنهایت ) ، می تواند سبب مرگ جنین شود . بایستی توجه داشت که افزایش دما در دوره انکوباسیون حتی کمتر از یک درجه سلسیوس ، هر چه بیشتر بطول انجامد ، می توان انتظار داشت اثرات زیان بار بسیار بیشتری را بر جنین ها داشته باشد .جنین هایی که در چنین حالتی زنده می مانند ، پس از تولد کوچک و ضعیف بوده و کیسه زرده آن ها به محوطه بطنی وارد نمی شود . بالا بودن ناچیز میزان دمای انکوباسیون در جنین هایی که زنده مانده و هچ شده اند ، می توان منجر به افزایش میزان ناهنجاریی هایی از قبیل گردن کج و خمیده ، پنجه های پیچ خورده و منقار متقاطع و قیچی شکل گردد .

پاین تر بودن دمای انکوباسیون نسبت به میزان توصیه شده ، می تواند سبب مرگ درون پوسته و یا تولد جوجه های ضعیفی شود که به علت داشتن یک کیسه زرده بزرگ ، شکمی نرم و وارفته داشته و بزرگ تر از اندازه طبیعی هستند . کاهش دمای دوره انکوباسیون حتی به میزان بسیار ناچیز ، میتواند سبب تاخیر در زمان هچ شدن جوجه ها به میزان یک روز و یا بیشتر گردد . طی روزهای پایانی دوره انکوباسیون ، تغییرات جزئی دما ( کم تر از نیم درجه سلسیوس ) درای تاثیر کم تری برجنین بوده ، زیرا توانمندی های تنظیم دمای بدن جنین ارتقاء یافته و می تواند بر تغییرات ناچیز دما ، فائق آید . تنها اثر تغییرات دما در این مرحله انکوباسیون ، جلو افتادن و یا تاخیر در تاریخ هچ شدن تخم ها و خروج جوجه ها است .

تخم شترمرغ در محدوده دمایی 4/36 – 36 درجه سلسیوس ( 5/97 – 8/96 درجه فارنهایت ) ، طوطی های کوکاتو و ماکائو در محدوده دمایی 37 – 8/36 درجه سلسیوس ( 6/98 – 2/98 درجه فارنهایت ) ، پرنده گالاه  ( Galah ) و پاراکیت استرالیایی در محدوده دمایی 1/37 – 37 درجه سلسیوس ( 8/98 – 6/98 درجه فارنهایت ) انکوبه می شوند .

براساس یک قاعده و دستور کلی ، تخم های کوچک در دمای 37 درجه سلسیوس ( 6/98 درجه فارنهایت ) و تخم های بزرگتر در محدوده دمایی 8/36 – 5/36 درجه سلسیوس ( 2/98 – 7/97 درجه فارنهایت ) انکوبه می گردند .

به طور کلی بسته به هدف از پرورش فنچ و مکان نگه داری آن ها ، پرورش فنچ ها به دو روش اصلی زیر صورت می پذیرد :

1 . پرورش فنچ به عنوان پرنده خانگی : در این روش یک جفت پرنده در یک قفس و یا حداکثر چند جفت پرنده در یک پرنده خانه در حیاط ، پاسیو یا گلخانه منزل نگه داری و پرورش می یابند .

2 . پرورش و تکثیر اقتصادی فنچ به عنوان یک شغل سودآور : در این روش به منظور تکثیر انبوه ، تعداد زیادی فنچ در قالب گله های مجزا به عنوان پرنده مولد در تعدادی پرنده خانه که در یک سالن مناسب تعبیه شده اند ، نگه داری می شوند .

که البته در هر دو روش با توجه به سایز تخم پرنده استفاده از دستگاه جوجه کشی امکان پذیر نیست.

صرف نظر از هدف و شیوه نگه داری و پرورش فنچ ، قفس یا پرنده خانه محل زندگی و زیست گاه پرنده بوده و تمام مراحل زندگی پرنده در داخل آن سپری می شود . از این رو پرورش دهنده فنچ باید با درک نیازها و اصول نگه داری صحیح این پرندگان ، قفس یا پرنده خانه مناسب را طراحی و اجرا نموده و بهترین و مناسب ترین شرایط محیطی را برای زندگی شان فراهم نماید . بر خلاف طراحی قفس بلدرچین که می توان  در ساخت آن از توری های مشبک با ابعاد بزرگ تر استفاده کرد در ساخت قفس فنچ باید توری مناسب تهیه شود به طوری که پرنده یا جوجه های آن نتوانند از قفس خارج شوند.

برای احساس راحتی فنچ ها در قفس یا پرنده خانه می بایست شرایط محیط داخل آن ها طوری طراحی و ساخته شود که راحتی و آرامش پرنده تامین شود . فنچ ها برخلاف طوطی سانان نمی توانند بر روی دیواره های قفس بخزند و بازی کنند . از این رو پرواز ، تنها وسیله ورزش موثر آن ها است . بنابراین طول قفس نگه داری فنچ ها بایستی حتی الامکان زیاد باشد تا امکان پرواز مناسب را برای آن ها فراهم کند .

شکل و ابعاد قفس یا پرنده خانه باید به گونه ای باشد که تمام جاهای آن در دسترس و قابل نظافت باشد . درهای قفس باید به اندازه کافی بزرگ باشد که امکان وارد کردن دست و گرفتن پرنده ها فراهم باشد و در حدی بزرگ نباشد که باعث فرار پرنده از قفس شود . در یک قفس به هیچ وجه نباید کم تر از یک جفت پرنده نگه داری شود و نگه داری تعداد بیشتر با رعایت تراکم مناسب پرنده در واحد سطح ، امکان پذیر است و بستگی به میزان بزرگی قفس دارد . در هر صورت بهتر است در یک قفس بیش از سه جفت فنچ نگه داری نشود و برای نگه داری تعداد بیشتر ( تا حداکثر 40 جفت ) باید از پرنده خانه هایی با ابعاد مناسب ( حدودا 8 متر مربع مساحت و با ارتفاع 2 متر ) استفاده شود . در هنگام آماده سازی قفس یا پرنده خانه برای فنچ ها سعی شود بزرگ ترین قفس ممکن تهیه و در صورت امکان پرنده خانه مناسب ساخته شود .

در ساخت قفس یا پرنده خانه رعایت موارد ذیل الزامی است :

1 . اجتناب از طراحی های تزئیناتی پیچیده و ایجاد فضاهایی که نظافت آن ها سخت است .

2 . اجتناب از ساخت ساختارهای استوانه ای کوتاه یا بلند در قفس های کوچک

3 . ممانعت از وجود شکاف هایی که ممکن است انگشتان پای پرنده در آن گیر کند .

4 . عدم تعبیه وسایلی از جنس فلزات سمی مثل برنز یا مس

5 . عدم تعبیه وسایلی که رنگ آن ها در حال جدا شدن است .

6 . عدم استفاده از چوب های سمی ( چوب برخی گیاهان برای فنچ ها سمی است ) به عنوان چوب نشیمن

در بعضی مواقع جوجه شتر مرغ افزایش وزن مناسبی دارد. به طوری که در یک زمان کوتاه به مقدار قابل توجهی این افزایش وزن صورت می گیرد و به عبارت دقیق تر، تنها در 77 روز اول به وزن بالای 23 کیلوگرم می رسد. از سوی دیگر جوجه شترمرغ حیوانی با رشد آهسته است چرا که در 12 ماهگی به رشد کامل اسکلتی اش می رسد و این موضوع در مقایسه با 6-5 هفتگی در پرندگان اهلی قابل مشاهده است. حتی هنگامی که به وزن 30 کیلو گرم می رسند جوجه تنها یک سوم از وزن پرواری استانداردش را به دست آورده است.

الگوی تغییر وزن به عنوان یک شاخص افزایش وزن بدن برای 3 ماه اول زندگی از زمانی که رشد جوجه به کندی صورت می گیرد تا زمانی که به حداکثر رشد روزانه برسد نشان داده شده است. جوجه ها در 4 تا 8 روز اول پس از ترک دستگاه جوجه کشی، کاهش وزن دارند و پس از این دوره افزایش وزن می یابند. در آزمایشی که در یکی از مزارع آفریقای جنوبی انجام شد گروهی از پرندگان با جیره پروتئینی 5/14 درصد و گروه دیگر با جیره پروتئینی 5/17 درصد تغذیه شدند. این آزمایش نشان داد جوجه هایی که با جیره پروتئینی بالاتر تغذیه شدند افزایش وزن بیشتری داشته اند.

همه پرندگان به این حالت ایده آل از رشد نخواهند رسید، زیرا میزان رشد در جوجه های شتر مرغ بسیار متنوع است. در 35 روزگی شاید برخی از جوجه ها با وجود روش و محیط پرورشی یکنواخت 2 تا 3 برابر نسبت به جوجه های کوچک تر رشد بیشتری داشته باشند. هنوز مشخص نیست که چرا میزان رشد در شتر مرغ بسیار متنوع و گوناگون می باشد، اگرچه عواملی برای اثر گذاشتن در گسترش این تفاوت ها شناخته شده اند که عبارتند از: ارث بردن میزان رشد، رفتار، ترکیب خوراک و عوامل محیطی. بنابراین، تحقیق برای مشخص کردن الگوی رشد بر روی نژادهای گوناگون جوجه های شتر مرغ ضروری می باشد.

جوجه شتر مرغی که از تخم خارج می شود به طور معمول در حدود 65 درصد از وزن اولیه تخم در شروع جوجه کشی را دارد. برای مثال، تخمی با وزن 1500 گرم، جوجه ای به وزن 975 گرم را تولید می کند. اگر تخم کاهش وزن بیشتری از 15 درصد داشته باشد جوجه سبک تر خواهد شد و اگر تخم کمتر از 15 درصد کاهش وزن داشته باشد، جوجه سنگین تری از تخم خارج می شود.

پیشنهادها و قوانینی را در رابطه با اندازه یک جوجه شتر مرغ در وزن های گوناگون می توان به دست آورد چرا که رشد به آسانی قابل مشاهده است. اندازه های گوناگون جوجه های شتر مرغ در وزن های متفاوت در طی مرحله رشد در 3 ماه اول زندگی در جدول زیر قابل مشاهده است. اگر درجه بندی کردن برای وزن پرندگان امکان پذیر نیست، اندازه گیری وزن و قد پرندگان و مقایسه با داده ها می تواند تخمینی از وزن مطلوب پرنده را به پرورش دهنده نشان دهد.

پوشش بدن اردک ها در روزهای بدو تولد از کرک بوده که عایق حرارتی خوبی برایش فراهم می کند . زمانی که این کرک ها با روغن ناشی از پرها پوشیده شود نسبت به آب مقاوم می شود بنابراین پرنده قادر است بلافاصله بعد از خروج از تخم شنا کند . طبق این تعریف می توان شرایطی را مهیا نمود تا جوجه اردک های پرورشی بلافاصله پس از خروج از دستگاه جوجه کشی وارد محیطی شوند که دسترسی به آب برایشان مقدور باشد. کرک ها تا 100 روزگی به سرعت رشد کرده و در اقلیم های معتدل بدون وجود مادر ، عایق خوبی را برای زنده ماندن اردک های جوان ایجاد می کنند .

از 14 روزگی ساختار پوشش بدن اردک ها تغییر کرده و رشته ای می شوند و تا 30 روزگی رشد کرک های تازه کامل شده و به صورت دسته ای عایق حرارتی خوبی را برای پرندگان در حال رشد جهت حفظ دمای بدن در شرایط محیطی سرد ایجاد می کنند .

رشد پرهای ناحیه سینه از 14 روزگی شروع شده و تا 35 روزگی کامل می شود . رشد پرهای قسمت پشت بلافاصله بعد از 30 روزگی شروع و پوشش پری پشت و پهلو در 60 – 50 روزگی کامل می گردد . پرهای اولیه و ثانویه پروازی از 24 روزگی قابل اندازه گیری هستند و تا سن بلوغ در سن 56 روزگی به سرعت رشد می کنند . این سن مصادف با سن پردرآوری اردک کله سبز وحشی جوان است .

در 54 روزگی پرهای تازه درآمده سینه جایگزین پرهای قبلی می شوند . این پر ریزی ، گاها به عنوان پر ثانویه تلقی می شود که از قسمت فوقانی گردن شروع شده و فولیکول های پر در حال تکامل سریع ظاهر شده و اغلب این حالت را به نام پرهای سوزنی توصیف می کنند . کندن این پرها در هنگام پرکنی دشوار است و ظاهر پرندگان کشتار شده را تحت تاثیر قرار می دهد بنابراین تا پرریزی کامل در سن 70 روزگی ، زمان مناسبی بری ارائه پرنده به بازار نیست.

پرهای اردک به خصوص کرک ها جزو محصولات جانبی ارزشمندی هستند که جهت عایق بندی لباس ها و لحاف و پر کردن متکا در صنعت مبلمان گران قیمت استفاده می شود . پرها و کرک های بازیابی شده بعد از پرکنی ، شسته و خشک شده و توسط تجهیزات مخصوص از هم جدا می شوند . وزن پرها و کرک های شسته و خشک شده حدود 5/3 درصد وزن بدن اردک است .

نحوه و محیط پرورش اردک نیز می تواند رشد و کیفیت پرها و کرک ها را تحت تاثیر قرار دهند زیرا رشته کرک ها ( فلامینت ها : رشته های ظریفی که رشد کرده و دسته های کرکی را می سازند ) خیس و کثیف شده و به هم می چسبند و این مساله کیفیت را که توسط واژه هایی از قبیل قدرت پرکنی ، اندازه دسته های کرک و ارزش اقتصادی اندازه گیری می شوند را به طور قابل توجهی کاهش می دهد . فراهم ساختن گرمای کافی در طول دوره پرورش و جوجه کشی اردک جهت ایجاد محیط راحت و به دور از ادحام و تجمع جوجه ها و بستر تمیز و هوای تازه از اهمیت ویژه ای برخوردار است . اختصاص 2/00 مترمربع فضا به ازای هر قطعه پرنده برای رشد و تکامل پرها و کرک ها ضروری است که مانع از کثیف شدن پرندگان به دلیل تجمع ، هنگام استراحت و انتقال به کشتارگاه می شود .

شتر مرغ ­ها پاهای درازی دارند و این بدان معنی است که مشکلات مربوط به رشد و نمو استخوان در این پرنده شایع می­باشد. چرخش تیبوتارس به پیچ خوردن پا در ناحیه بالای مفصل خرگوشی و برگشتگی انگشتان پا به سمت بیرون اطلاق می­شود (شکل 8-8). مشکل اساسی، پیچ خوردن انتهای دیستال استخوان ساق پا (تیبوتارس) در ناحیه نزدیک به مفصل خرگوشی می­باشد (شکل 9-8). غالباً پرنده بر مشکل ایستادن غلبه می­کند و پیچ خوردگی با قرار گرفتن دو پا در وضعیت خلاف جهت هم به نهایت خود می­رسد هر چند در اینگونه موارد ممکن است استخوان هنوز به طور کامل پیچ نخورده باشد.

بسیاری از موارد چرخش در 21-14 روز اول بعد از بیرون آمدن از دستگاه جوجه کشی دیده می ­شوند، اگر چه این شکل می­ تواند در پرندگان مسن­تر نیز بخصوص در شرایط ازدحام پرندگان ایجاد گردد. میزان وقوع چرخش تیبوتارس می ­تواند 10-55% جمعیت جوجه­ ها باشد. هرچند ممکن است در برخی موارد اصلاً مشاهده نشود و یا در پای راست جوجه شتر مرغ دلایل بروز این عارضه بسیار شایع­تر است. شرایط جوجه کشی، تغذیه و ژنتیک به عنوان دلایل عمده این عارضه معرفی شده­اند. اما احتمالاً ضربه هم دلیل دیگری برای این مشکل می­ باشد. صفحات رشد بزرگ، نرم و غضروفی در استخوان­ های ساق به راحتی آسیب پذیرند و این باعث سرعت­ های رشد متفاوت در قسمت­ های مختلف استخوان می ­شود که با گذشت زمان استخوان بد شکل شده و سبب می­ شود پاها دقیقاً در قسمت بالای مفصل هوک به سمت بیرون پیچ بخورند.

آسیب می ­تواند در حین بیرون آمدن از تخم یا در طول چند روز اول زندگی رخ دهد. موارد چرخش که در مراحل بعدی اتفاق می­افتند، بیشتر در شرایط ازدحام جمعیتی و زمانی که پرندگان به واسطه زمین خوردن یا برخورد با حصارها آسیب می­بینند، رخ می­دهد. احتمال بهبود در پرنده مبتلا به چرخش پا ضعیف می ­باشد. موارد شدید بیماری مانع ایستادن راحت پرنده شده و در نتیجه تغذیه پرنده و آسایش و رفاه آن را به هم می­زند. تا به حال هیچ گونه درمان مؤثری برای پیچ خوردگی پاها وجود نداشته است و توصیه می­شود که به خاطر راحت شدن پرنده آن را از گله حذف کرد. حتی اگر پرنده زنده بماند سرعت رشد آن آنقدر پایین است که حتی برای کشتار هم مناسب نخواهد بود و صد البته به منظور پرنده مولد هم نمی­توان از آن استفاده کرد.

امروزه پرورش شتر مرغ که در بیشتر کشور های جهان رایج شده است به صورت یکی از سیستم های زیر به اجرا در می آید:

1-    باز یا غیر متمرکز

2-    نیمه متمرکز یا نیمه بسته

3-    بسته یا متمرکز

انتخاب نوع سیستم بستگی به شرایط محلی به ویژه آب و هوا و فضای قابل دسترس دارد. حتی ممکن است برای استفاده بهینه از کلیه امکانات موجود، هر سه سیستم با هم تلفیق شوند. در هر کدام از سیستم های باز و نیمه تمرکز ممکن است جوجه کشی شترمرغ به صورت طبیعی یا توسط دستگاه جوجه کشی به طور مصنوعی انجام شود.

سیستم باز و یا غیر متمرکز

شترمرغ عاشق فضای باز بوده و ترجیح می دهد که چراگاهش بزرگ باشد. در سیستم باز و یا غیر متمرکز زمین وسیعی در اختیار شترمرغ ها قرار داده می شود (حدود 40 هکتار) و دور آن محصور می گردد.سعی می شود در این سیستم پرندگان را مطابق به محیط طبیعی شان نگهداری نمایند و حداقل تغییرات در زندگی آنها اعمال شود. در این سیستم که از تعداد زیادی شترمرغ تشکیل شده، معمولاً یک شترمرغ ماده حاکم وجود دارد که نقش خود را به شترمرغ های ماده کوچکتر و جفت خود تحمیل می کند. سیستم باز و یا غیر متمرکز دارای مزیت هایی می باشد که عبارتند از:

1-    ناچیز بودن هزینه های نگهداری پرندگان مولد

2-    هزینه جوجه کشی تقریبا صفر است (در صورت استفاده از جوجه کشی طبیعی)

3-    هزینه های سرمایه گذاری این سیستم جزیی است

علی رغم وجود محاسن ذکر شده این سیستم دارای معایبی نیز می باشد که عبارتند از:

1-    کنترل شناسایی پرندگان و جمع آوری تخم ها مشکل است.

2-    نمی توان بر شرایط جفت گیری کنترلی اعمال کرد.

3-    اغلب میزان مرگ و میر جوجه ها بالا است (در جوجه کشی طبیعی)

4-    کنترل و معاینه جوجه غیر ممکن است (در جوجه کشی طبیعی)

5-    جوجه ها اغلب توسط حیوانات دیگر شکار می شوند. (در جوجه کشی طبیعی)

6-     تخم ها ممکن است به دلیل وجود شرایط بد حمل و نقل و باقی ماندن بر روی زمین برای مدت طولانی آسیب دیده و از بین بروند.

از این سیستم معمولا برای پرورش شترمرغ گله های وحشی که دارای ژن ها و خصوصیات با ارزش هستند استفاده می شود.

پرورش شترمرغ در سیستم نیمه متمرکز

در این سیستم به 20 تا 60 هکتار زمین نیاز می باشد. پرندگان در پن هایی با وسعت 8 تا 20 هکتار نگهداری می شوند. معمولا هر گروه از 25 شترمرغ ماده و 15 شترمرغ نر تشکیل شده است. پرندگان می توانند قسمتی از نیاز غذایی خودشان را با چرا در محیط چراگاه بدست آروند. در این سیستم حدود 40 تا 60 درصد غذای مورد نیاز شتر مرغ ها به صورت دستی در اختیار آنها قرار می گیرد. محل های تغذیه بیشتر در نزدیکی حصار ها قرار داده می شود تا از تردد بیش از حد و ایجاد استرس در پرنده جلوگیری شود. محاسن این سیستم عبارتند از :

1-    سرمایه گذاری برای حصار کشی و اقدامات کمتر است

2-    جمع آوری تخم ها به دلیل مشخص بودن لانه ها، از سیستم باز آسان تر است

3-    شترمرغ های ماده ای که دارای تولید بالا هستند با کمی دقت مشخص می شوند.

4-    هزینه تغذیه کاهش می یابد زیرا قسمتی از خوراک از چراگاه بدست می آید.

5-    پرندگان به راحتی می توانند جفت خویش را انتخاب نمایند.

این سیستم معایبی نیز دارد:

1-    تشخیص اینکه کدام نر با مدام ماده جفت گیری کرده مشکل است.

2-    ممکن است یک شترمرغ نر قوی، بیش از سه ماده در اختیار بگیرد که در این صورت تخم های نطفه دار کاهش می یابد.

3-    گرفتن و به دام انداختن شترمرغ ها در این سیستم مشکل است.

4-    ممکن است پرندگان ضعیف به جایگاه تغذیه دسترسی پیدا نکنند.

این سیستم معمولا توسط تولید کنندگان تازه کار یا انهایی که می خواهند هزینه کمتری برای تولید بپردازند انجام می شود.

سیستم متمرکز

با شکسته شدن انحصار پرورش شترمرغ و توسعه آن در سایر کشور ها و به دلیل محدود بودن سطح مراتع و زمین های مناسب این سیستم بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. وسعت زمین در این  سیستم بسته به تعداد گروه های مولد و مبلغ سرمایه گذاری از یک تا بیست هکتار متغیر است. معمولا هر گروه مولد از یک شترمرغ نر و یه شترمرغ ماده تشکیل شده است. معایب سیستم متمرکز عبارتند از:

1-    سرمایه گذاری قابل توجهی برای حصار کشی و ایجاد سالن ها مورد نیاز است.

2-    غذا به صورت صنعتی تهیه و در اختیار پرندگان قرار می گیرد که روشی پر هزینه است.

3-    مدت زمان لازم برای آگاهی از نابارور بودن پرنده نر طولانی بوده و ممکن است تخم های بدون نطفه زیادی تولید گردد.

سیستم متمرکز دارای محاسن زیادی نیز می باشد که شامل موارد زیر است:

1-    کنترل پرندگان در جایگاه های کوچک راحت است.

2-    می توان مصرف خوراک روزانه را ثبت و مطابق با نیاز پرندگان کنترل کرد.

3-    جمع آوری تخم ها و ثبت اطلاعات آنها راحت تر است.

4-    می توان پرونده کامل و دقیقی از شتر مرغ هایی که تخم های بارور گذاشته و تعداد بیشتری جوجه تولید کرده اند تهیه نمود.

5-    مهم ترین مزیت در این سیستم این است که می توان پرندگان مولدی که قرار است در آینده مورد استفاده قرار بگیرند را مشخص نمود و از جفت گیری شترمرغ هایی که با هم رابطه خویشاوندی دارند جلوگیری نمود.

مدیریت تولید تخم مرغ می تواند قابلیت زنده ماندن جنین را تغییر دهد. قبل از همه، زیادی مصرف غذا در هنگام بلوغ مانع از توسعه طبیعی مکانیسم های کنترلی تعداد فولیکول های زرد بزرگ می شود و در نتیجه فولیکول های کوچک و توسعه نیافته (میلیمتر 1>) در سطح تخمدان قادرند، به پیام هورمون لوتئین کننده از طریق تولید استروژن، پاسخ دهند. بنابراین زیادی مصرف غذا به وسیله تولید جنین های ضعیف می تواند قابلیت زنده ماندن جنسن را کاهش دهد. همچنین باعث تغییر در سیکل طبیعی تغییرات غلظت هورمون های لوتئین کننده (LH) و تحریک کننده فولیکول (FSH) می شود و در نتیجه تخمک بعد از باروری قابلیت بسیاری کمی برای رشد و نمو دارد.

وزن بالای مرغ های مادر، میزان باروری و تولید تخم مرغ های بارور را کاهش می دهد. کاهش تولید جوجه که ناشی از کاهش تولید تخم مرغ، کاهش باروری، کاهش جوجه در آوری تخم مرغ های باروز و در نهایت کاهش قابلیت زنده ماندن جنین در دستگاه جوجه کشی است، می تواند  نتیجه تغذیه بیش از اندازه مرغ های مادر باشد. مجرای تخم در مرغ ها، میزبان اسپرم خروس ها است که به طور طبیعی در لوله های ذخیره اسپرم موجود درد دیواره مجرای تخم، ذخیره می شوند. مدت بارور شدن تخم مرغ ها (به وسیله تعیین باروری در تخم مرغ های متوالی) در شرایط تغذیه بیش از حد کاهش می یابد. ما دریافتیم که قابلیت زنده ماندن اسپرم در برخی سویه هاو در هنگام زیادی مصرف غذا، کاهش می یابد،اما اینکه چطور زنده ماندن اسپرم تحت تاثیر قرار می گیرد و یا آنها جنین های ضعیف تری تولید می کنند، به درستی روشن نیست. استفاده از حداقل دو هفته تغذیه اختیاری بین هفته های 23 و 31، باروری و جوجه در آوری را کاهش داد. سویه پرنده ممکن است یک مورد کلیدی باشد، زیرا باروری بعضی سویه ها تقریباً به هیچ عنوان تحت تاثیر زیادی مصرف غذا قرار نمی گیرد.

آزمایش نوری و شکستن تخم مرغ های باقیمانده

منظور از تخم مرغ های باقیمانده تخم مرغ هایی هستند که دوره جوجه کشی آنها کامل شده است (معمولاً حدود دور روز 5/21) اما به جوجه تبدیل نشده اند. همچنین تخم مرغ های باقیمانده ممکن است شامل جوجه هایی باشند که از تخم مرغ خارج شده اند، اما بسیار ضعیف یا غیر طبیعی هستندکه مانع از رشد و نمو طبیعی جوجه در مزرعه جوجه گوشتی می شود.

در جوجه کشی های تجاری، که تعداد زیادی تخم مرغ وجود دارد شکستن و بررسی همه تخم مرغ هایی که تبدیل به جوجه نشده اند غیر ممکن است. اما بررسی تعدادی از تخم مرغ ها از هر گله که به جوجه تبدیل نشده اند می تواند ابزار با ارزشی در عیب یابی و رفع مشکلات ناشی از مدیریت گله مادر یا جوجه کشی باشد. شکستن تخم مرغ هایی که تبدیل به جوجه نشده اند به صورت یک برنامه مشخص، حتی اگر باروری و جوجه در آوری خوب باشد، بسیار با ارزش است. داشتن اطلاعات پایه از هر گله زمانی به عملکرد مناسبی دارد به تشخیص مشکلاتی که ممکن است در آینده به وجود آیند کمک خواهد کرد.

معمولاً شکستن تخم مرغ ها در سه مرحله مختلف انجام می شود: تخم مرغ های تازه ، تخم مرغ هایی که برای مدت مشخصی خوابانده (معمولاً روز 7 تا 14) و آزمایش نوری شده اند، و تخم مرغ های باقی مانده در زمانی که جوجه از تخم مرغ خارج می شود.

نتیجه بدست آمده از شکستن تخم مرغ ها در این مراحل می تواند برآورد دقیقتری را به دست دهد. حداقل 6 سینی (سینی ای 42 تایی) باید بررسی شوند و کوشش گردد تا تخم مرغ های مورد بررسی، نمونه هایی از همه سالن ها و مناطق مختلف قفسه دستگاه جوجه کشی (بالا تا پایین و از گوشه به گوشه دیگر) باشند. بهترین وضعیت قرار گرفتن تخم مرغ در سینی ها طوری است که  انتهای باریک آنها به سمت پایین باشد و سپس قسمت بالایی آن که انتهای پهن تخم مرغ است، به آهستگی شکسته و برداشته شود. به منظور بررسی تخم مرغ، همیشه باید محتویات خونی یا جنین آن خارج شوند.

شکستن تخم مرغ تازه

شکستن تخم مرغ های تازه به منظور تعیین باروری گله انجام می شود. اگر چه در این بررسی به دلایل اقتصادی تخم مرغ هایی با کیفیت پایین مورد استفاده قرار می گیرند، اما استفاده از تخم مرغ های با کیفیت بالا، هر چند به این معنی است که تخم مرغ های شکسته شده می توانند تبدیل به جوجه شوند، مفید تر خواهد بود.

شکستن تخم مرغ های آزمایش نوری

شکستن تخمم مرغ های آزمایش نوری کمتر متداول است، زیرا خارج کردن تخم مرغ ها از قفسه های میانی دستگاه های جوجه کشی چند سنی مشکل است. بر  پایه آزمایش نوری تخم مرغ، همه تخم مرغ هایی که ظاهر غیر بارور یا روشن دارند، برای اطمینان از اینکه واقعاً غیر بارور هستند و دارای جنینی که در مراحل بسیار اولیه جوجه کشی مرده است، نیستند، باید شکسته شوند. این روش می تواند برای بررسی نطفه داری مورد استفاده قرار گیرد، اما دقت آن به اندازه تعین باروری در تخم مرغ تازه داشته شده ( خوابانده نشده) نیست.

ارزش این روش وقتی است که به وجود تعداد زیادتری جنین مرده در مراحل اولیه جوجه کشی نسبت به تعداد معمول، مشکوک باشیم. جنین های مرده در مراحل اولیه یا دارای غشا رشد کرده هستند (حدود 2 روز مرده است) و یا دارای حلقه خونی اطراف سطح داخلی پوسته خواهند بود (بعد از 3 روز مرده است). اگر جنین در مراحل آخر جوجه کشی مرده باشد، ممکن است بدن آن در اندازه های مختلف، بسته به روزی که مرده است، در تخم مرغ وجود داشته باشد. حدود روز مرگ را می توان با آشنایی از اینکه یک جنین طبیعی در روزهای مختلف جوجه کشی چه ظاهری دارد، حدس زد. همچنین می توان از شکستن تخم مرغ های آزمایش نوری به منظور بررسی جنین هایی که به سبب فساد تخم مرغ ها، ترک ها و وارونه قرار گرفتن تخم مرغ ها مرده اند استفاده کرد.

شکستن تخم مرغ هایی که به جوجه تبدیل نشده اند

شکستن تخم مرغ هایی که به جوجه  تبدیل نشده اند، یک ابزار تشخیصی است که می تواند برای ارزیابی کلی دوره جوجه کشی مانند میزان باروری، تلفات اولیه تلفات میانی، تلفات انتهایی، جوجه در آوری، به علاوه تخم مرغ های فاسد شکسته و وارونه، مورد استفاده قرار گیرد. اگر میزان باروری یا مرگ جنین در مراحل اولیه (پایین تر از 4 روز جوجه کشی) مورد تردید باشد، این روش بهترین ابزار تشخیص نیست، زیرا ارزیابی دقیق بعد از 21 روز جوجه کشی به منظور تشخیص اینکه تخم مرغ غیر بارور بوده و یا در مراحل اولیه مرده است، بسیار مشکل خواهد بود. لذا می بایست دوباره حداقل 6 سبد از دستگاه هچر، از قسمت های مختلف آن برای ارزیابی تعداد جوجه های سالمی که از تخم مرغ در آمده اند(قابل فروش) به علاوه تعدادی که حذف می شوند (جوجه هایی که قابل  فروش به پرورش دهندگان جوجه گوشتی نیستند) مورد بررسی قرار گیرند. تخم مرغ هایی که به جوجه تبدیل نشده اند باید برداشته شوند و اولین بررسی آنها، دیدن این نکته است که آیا سوراخ کردن پوسته خارجی اتفاق افتاده یا خیر و اگر اتفاق افتاده، آیا جنین زنده است یا مرده. اگر تخم مرغ سالم است، باید انتهای پهن آن آهسته شکسته و جدا گردد و اتاقک هوایی به منظور مشخص کردن اینکه نوک زدن داخلی اتفاق افتاده یا خیر، بررسی شود. بهترین روش ارائه اطلاعات به صورت درصدی از کل تخم مرغ های قرار گرفته داخل آن سینی، سبد هچر یا غیره است. بسته به سن گله معمولاً تلفات اولیه بین 2 و 3% تلفات میانی حدود 0.5 % و تلفات انتهایی (شامل تلفات نوک زده) بین 3-55% است.

بررسی و رفع مشکل

بررسی و رفع مشکل در باروری و مخصوصاً جوجه در آوری بسیار مهم است. زیرا احتمالاً کاهش در تولید فقط به یک دلیل نیست و لذا ارائه راه حلی روشن برای مشکلات متفاوت بسیار دشوار به نظر می رسد.

شرح زیر فهرست کلی از عوامل موثر در کاهش تولید است.

بی نطفگی:

-         تعداد خروسهای

-         وضعیت جسمی خروس (پاهای ضعیف یا اضافه وزن)

-         مرغ های سنگین

-         بیماری

تلفات اولیه جنین

-         کیفیت پایین پوسته

-         طولانی شدن زمان نگهداری تخم مرغ قبل از جوجه کشی

-         کمبود ویتامین (مخصوصاً A و E یا بیوتین)

-         سن گله (گله ای جوان)

-         نگهداری و حمل و نقل بد تخم مرغ

-         تخم مرغ های فاسد

-         مشکل گردش تخم مرغ

-         سویه گله مادر

تلفات میانی جنین

-         اصلی ترین دلیل آن تغذیه ضعیف مرغ های مادر

-         تخم مرغ فاسد

تلفات انتهایی جنین

-         طولانی شدن زمان نگهداری تخم مرغ قبل از جوجه کشی

-         دمای پایین دستگاه جوجه کشی

-         رطوبت بالا (کاهش رطوبت از دست رفته)

-         انتقال ضعیف اکسیژن از طریق پوسته

-         سویه گله مادر

-         کمبود ویتامین و مواد معدنی (مخصوصاً بیوتین، فولاسین، فسفر و منگنز)

-         تخم مرغ های وارونه

جوجه های ضعیف یا غیر طبیعی

-         دمای بالا یا پایین دستگاه جوجه کشی یا هچر

-         رطوبت بالا یا پایین دستگاه جوجه کشی یا هچر

-         طولانی شدن زمان نگهداری تخم مرغ قبل از جوجه کشی

-         آلودگی تخم مرغ

-         کمبود ویتامین ها و موادمعدنی

-         تخم مرغ های وارونه

در خاتمه باید در استفاده عاقلانه از اطلاعات بدست آمده دقت شود. بررسی و رفع علل مشکلات و اطلاعات منفرد و جدا از هم نگهداری شود. اگر فقط به جوجه در آوری کل تخم مرغ های خوابانده شده توجه شود، زمانی که جوجه در آوری پایین باشد، شما قادر نخواهید بود بگوئید این مشکل از گله مادر است یا تخم مرغ ها قادر نیستند به جوجه تبدیل شوند. وقتی که به باروری و جوجه در آوری تخم مرغ های بارور توجه شود، بیشتر مشخص می گردد که دلیل اصلی کاهش جوجه در آوری کل تخم مرغ های خوابانده شده، احتمالاً به سبب کاهش باروری گله است تا مشکل در جوجه در آوری.

به هر دستگاهی که بتوان با استفاده از آن ، کلیه ی عوامل رشد جنین شامل ( حرارت ، رطوبت ، تهویه و چرخش ) را فراهم آورد و به جوجه کشی اقدام کرد ، دستگاه جوجه کشی گفته می شود . در ساختمان دستگاه های جوجه کشی ( با هر ظرفیت ) موارد زیر حایز اهمیت بسیار است :

1 . دستگاه تنظیم حرارت .

2 . دستگاه تنظیم رطوبت .

3 . دستگاه تهویه .

4 . نحوه ی چرخاندن تخم مرغ ها .

ممکن است حرارت در دستگاه جوجه کشی با برق ، گاز و نفت تامین شود . فضای داخل دستگاه را می توان به روش های زیر گرم کرد :

1 . جریان هوای گرم در داخل لوله های دستگاه .

2 . جریان آب گرم در داخل لوله های دستگاه .

3 . قرار دادن مقاومت های الکتریکی در داخل دستگاه .

جنین برای رشد خود به حرارت خاصی نیاز دارد که در تمام دستگاه ها یکسان است . در حالت طبیعی ، جنین این حرارت را از بدن مرغ کرچ می گیرد . حرارت دستگاه جوجه کشی در 18 روز اول 37.5 درجه ی سانتی گراد و در سه روز آخر 36.5 درجه است . در دستگاه های کوچک ، حرارت را یک درجه بیشتر در نظر می گیرند . در این دستگاه ها ، رطوبت از طریق قرار دادن ظرف آب در زیر تخم مرغ ها و در دستگاه های متوسط و در دستگاه های بزرگ از طریق دستگاه بخور تامین می شود ( در حالت طبیعی رطوبت از بستر تامین می گردد ) .

جنین برای رشد خود به اکسیژن نیاز دارد . بنابراین هوای داخل دستگاه باید به اندزه ای باشد که نیاز جنین را بر طرف کند . معمولا هوای داخل دستگاه جوجه کشی باید دارای 21 درصد اکیسژن باشد . هر چه از این نسبت کاسته شود ، بازده جوجه کشی پایین می آید . اگر  CO2 دستگاه بیش از یک درصد شود ، تلفات افزایش می یابد و اگر میزان آن به 5 درصد برسد ، همه ی جنین ها تلف می شوند .

در دستگاه های کوچک ، تهویه از طریق باز و بسته کردن دریچه ها انجام می پذیرد ؛ ولی در دستگاه های بزرگ ، این کار با نصب هواکش در داخل دستگاه انجام می شود . قدرت هواکش به ظرفیت دستگاه بستگی دارد .

در صورتی که تخم مرغ در داخل دستگاه ثابت باشد ، زرده و نطفه به طرف بالا صعود می کنند ( زیرا از سفیده سبک ترند ) و به پوسته می چسبند . در این صورت ، جنین رشد طبیعی نخواهد داشت . در حالت طبیعی ، عمل چرخش با سینه و منقار مرغ صورت می پذیرد . عمل چرخش در دستگاه جوجه کشی به صورت خودکار انجام می شود .

به طور کلی ، دستگاه های بزرگ جوجه کشی دارای دو قسمت انکوباتور ( ستر ) و هچر ( ماشین تفریخ ) هستند . با گذشت زمان ، انکوباتورهای پیشرفته تر و اختصاصی تری ساخته شده اند که تجهیزات و امکانات ویژه ای شامل موارد زیر دارند :

برای ساختمان محفظه ی ستر از مواد سبک تری استفاده می شود . انکوباتورها کف ندارند و راحت تر تمیز می شوند .

دستگاه هچری و ستر ی جدا از هم ساخته می شوند . میزا ن رطویت ان ها دقیقا قابل تنظیم است و دستگاه های خنک کننده بهتر ی دارند .

پنکه های الکتریکی با سرعت زیاد خود باعث انتشار یک نواخت دما و رطوبت در ستر و هچر می گردند .

چرخش خودکار است و سینی ها را می توان تحت هر زاویه ای مستقر کرد .

افشانک هایی برای ایجاد رطوبت تعبیه شده اند که آب را با فشار می پاشند . آب پودر شده رطوبت مناسبی ایجاد می کند .

اطلاعات مربوط به دستگاه ها از طریق سامانه های الکترونیک به اتاق کنترل انتقال داده می شود و بدین ترتیب کنترل سترها و هچرها با دقت بیشتر امکان پذیر می گردد .

داشتن وسایل خوب جوجه کشی باعث افزایش بازدهی جوجه کشی خواهد شد ؛ چون نه تنها قابلیت جوجه آوری بهبود می یابد ، بلکه نیروی کارگری کمتری مورد نیاز است . مقدار امکانات تامین شده ثابت نیست و تحت عواملی چون اندازه ی هچر ، تعداد هچ ، نژاد جوجه و دیگر خدمات احتمالی که در کارخانه انجام می شود ( تعیین جنسیت ، نوک چینی ، قطع تاج و انگشتان ، مایه کوبی و . . . ) قرار دارد .

در موسساتی که پرورش اردک به طور وسیع و در شرایط صنعتی صورت می گیرد ، برای تهیه جوجه اردک ناگزیر به جوجه کشی طبیعی یا مصنوعی هستند. جهت تهیه تخم مرغ های نطفه دار برای جوجه کشی باید در گله به تعداد معین ، اردک ماده و نر نگه داری کرد. درصد نطفه داری در اردک ها معمولا خوب است برای این که بهترین نتیجه از نظر تهیه تخم های نطفه دار به دست آید معمولا به ازای هر 5 تا 6 اردک ماده یک اردک نر در گله رها می کنند. نژادهای اردک گوشتی معمولا تخمشان کم است از این رو تمام تخم های گذارده شده برای جوجه کشی بکار می رود و کم تر به عنوان خوراکی از آن ها استفاده می شود ولی در نژادهای تخم گذار که تولید تخم زیاد است باید تخم ها از نظر شکل ظاهر دستچین شود و بهترین آن ها برای جوجه کشی نگه داری و بقیه برای خوراک به مصرف می رسد.

در نژادهای تخم گذار اردک مانند مرغ معمولی تخم گذاری در تمام سال انجام می گیرد از این رو همیشه و در تمام فصول می توان از آن ها برای جوجه کشی استفاده نمود ولی در نژادهای گوشتی تولید تخم مرغ کم و اغلب تخم گذاری در پاییز و زمستان انجام می گیرد و در اواخر بهار و تابستان اردک ها تو لک رفته و عمل تخم گذاری تقریبا قطع می شود. از این رو در نژادهای گوشتی جوجه کشی تقریبا در اوایل بهار و پاییز صورت می گیرد. اردک هایی که برای تهیه تخم جوجه کشی از آن ها استفاده می شود باید بدنشان طویل و عمیق و پهن باشد و زود به سن بلوغ برسند.در نژادهای گوشتی آن هایی که دارای جناغ سینه پهن هستند تمایل به ذخیره چربی در بدن دارند اردک هایی که تخم آن ها کم و خاصیت نطفه داری و جوجه در آوریشان ضعیف است نباید برای جوجه کشی مورد استفاده قرار گیرند.

سن گله نیز از نظر نتیجه جوجه کشی در خور توجه است. برای این که نتیجه جوجه کشی مناسب باشد باید سعی کرد تخم جوجه کشی از گله ای جمع شود که زیاد جوان یا مسن نباشد.همچنین جیره غذائی آن ها از نظر پروتئین و املاح و ویتامین ها کاملا غنی باشد.وزن تخم در نژادهای مختلف اردک معمولا در بین 60 – 80 گرم و حتی بیشتر است.از تخم های زیاد درشت و یا ریز ، نباید برای جوجه کشی استفاده نمود تخم جوجه کشی هر چه تازه تر باشد نتیجه بهتر است از این رو باید حتی الامکان از تخم مرغ های کهنه استفاده نکرد. تخم جوجه کشی در اردک ، باید دارای قالب مخصوص به خود بوده و کاملا تمیز باشد و از تخم های کثیف و آلوده نباید برای جوجه کشی استفاده کرد. جفت گیری در اردک برای جمع آوری تخم جوجه کشی معمولا به صورت گله ای صورت می گیرد. اغلب این روش سبب هم خونی می شود و خاصیت جوجه درآوری را کاهش می دهد. در اینگونه موارد می توان قبل از این که هم خونی شدید شود از آمیخته گری با نژادهای دیگر استفاده نمود. با رکوردگیری به طریقه لانه های تخم گذاری محبوس کننده (trapnesting) و جفت گیری لانه ای بهترین فامیل ها را شناخت و مورد استفاده قرار داد.

در روستا ها و مزارع کوچک برای عملیات جوجه کشی طبیعی از اردک ماده کرچ یا مرغ کرچ استفاده می شود. به این منظور برای هر اردک یا مرغ کرچ بسته به جثه و نژاد و فصل 10 الی 15 تخم نطفه دار در نظر گرفته می شود. اردک ماده معمولا در موقع خوابیدن در روی تخم ها مواظبت زیادی از آن ها نمی کند از این رو نتیجه جوجه کشی اغلب پائین است. برای رفع این اشکال اغلب روستائیان از مرغ کرچ برای این منظور استفاده می کنند.

در شرایط صنعتی برای تولید جوجه اردک از دستگاه جوجه کشی استفاده می شود. این ماشین ها ممکن است برقی یا  نفتی ، بزرگ یا کوچک باشند. شرایط ماشین به طور کلی شبیه به ماشین هایی است که برای جوجه کشی در مرغ معمولی به کار می رود. از نظر حرارت تفاوت چندانی ندارد ولی برای اردک احتیاج به رطوبت بیشتری است. از این رو باید رطوبت ماشین را به طریق مناسبی افزایش داد.

برنز سینه پهن (Broad-breasted Bronze Turkeys) :

این نژاد بومی شمال آمریکا بوده و حدود 500 سال پیش در مکزیک اهلی شده و در سال 1500 میلادی به اسپانیا برده شد و سپس در اروپا شناخته شد. این نژاد مخصوص سفره غذا توسعه یافته است. رنگ آن مشابه بوقلمون های وحشی است، اما اندازه و شکل این دو با یکدیگر متفاوت است. براساس استاندارد انجمن طیور آمریکا وزن سن بلوغ جسمی این نژاد در نرها 36 پوند و در ماده ها 20 پوند گزارش شده است. در 28 هفتگی بوقلمو ن های نر این نژاد به وزن 25 پوند می رسد. مانند نژاد سینه پهن سفید، به علت سنگینی وزن بلوغ، در این نژاد نیز تولید مثل فقط با روش تلقیح مصنوعی انجام می شود. البته نژاد برنز اصلاح نشده با روش طبیعی قادر به تولید مثل می باشد. علت نامگذاری این نژاد رنگ غیر معمول بال و پر آن است که به صورت ترکیبی از رنگ های برنز و سبز بوده و در مقابل نور آفتاب به صورت متالیک به نظر می رسد. این نژاد در شمال آمریکا پرورش داده می­شود. این گونه دارای سینه ای پهن بوده و برای تولید مثل باید از تلقیح مصنوعی و دستگاه جوجه کشی استفاده نمود. از آنجایی که تولیدکنندگان  تمایل دارند نژادهای با پر سفید را پرورش دهند که پس از کشتار و پر کنی ظاهر لاشه در صورت جدا نشدن پرهای ریز مطلوب به نظر برسد. بنابراین روز به روز از تعداد این گونه کاسته شده است. در نتیجه امروزه این نژاد را با نژاد سفید بوقلمون بیشتر تلاقی داده و یا از آن برای سرگرمی و غیره استفاده می شود.

از نظر ظاهر بسیار شبیه بوقلمون وحشی آمریکای شمالی است. بوقلمون های برنز در مقایسه با سایر گونه های بوقلمون اندکی آرام تر هستند و این باعث می­شود که به راحتی بتوان آن ها را در کنار خود نگهداری نمود. پرورش دهندگان این حیوان می گویند زمانی که شما وارد محل زندگی بوقلمون های برنز می شوید آن ها به راحتی و بدون ترس برای دریافت غذا به شما نزدیک می شوند. مثل بیشتر بوقلمون ها، بوقلمون های برنز نسبت به سرما و تغییرات آن بسیار حساس می باشند و بایستی در قبال چنین شرایطی محفوظ نگه داشته شوند. اغلب خانواده های بوقلمون برنز به عنوان حیوانات خانگی به فروش می رسند. پرهای آن ها رنگ سیاه مات دارد و لکه های قهوه ای متمایل به سبز بر روی آن ها در زیر نور خورشید مثل رنگ های متالیک می درخشد. لبه دم بوقلمون برنز، دور تا دور نوار سفید رنگی دارد. در حال حاضر دو نوع از بوقلمون های برنز وحشی و سینه پهن بیشتر با مقاصد تجاری تولید می شوند و دلیل آن این است که سینه آن ها گوشت نسبتاً زیادی دارد. بوقلمون های برنز به آمریکای شمالی تعلق دارند. از حدود 500 سال قبل قوم آزتک آن ها را به عنوان حیوان خانگی مورد استفاده قرار می دادند. اگرچه هر دو نوع بوقلمون های برنز در آمریکا کمیاب شده اند ولیکن بوقلمون سینه پهن بیشتر مورد استفاده عموم قرار دارد. این نکته را نیز باید افزود که پرورش سینه پهن ها بسیار مشکل تر از نوع وحشی آن ها می­باشد و دلیل آن این است که آن ها به دلیل سینه پهنشان نمی توانند جفت گیری کنند و تکثیر آن ها به صورت تلقیح مصنوعی صورت می­گیرد. تا سال 1960 بوقلمون های برنز، عمده ترین بوقلمون هایی بودند که در ایالات متحده پرورش داده می شدند. بوقلمون های برنز نر را می توان با زایده گوشت زیر گردنشان از بوقلمون های ماده تشخیص داد.

اسلیت (Slate) :

مراحلی را که یک متقاضی ایجاد مزرعه ی پرورش بوقلمون باید طی نماید به شرح زیر می باشد

در قدم اول متقاضی باید تصمیم بگیرد و به سوالات زیر پاسخ دهد:

1-    چه واحدی و با چه ظرفیتی ایجاد نماید؟

2-    آیا تخصص و تبحر لازم، در رابطه با پرورش بوقلمون را دارد؟

3-    آیا قوانین و ضوابط کشوری و محلی، به او اجازه کار را می دهند؟

4-    آیا منابع مالی و امکانات لازم را در اختیار دارد؟

5-    نقطه ی شروع و هدف نهایی کدام است؟

6-     آیا می تواند محصول تولیدی خود را به فروش برساند؟ (بسیار مهم)

برای آگاهی از تمامی موارد فوق، ضرورت دارد با کارشناسان و افراد خبره مشورت نماید. در ادامه می بایستی (محل ایجاد مزرعه ی پرورش بوقلمون) مشخص شود. اگر متقتضی قصد دارد نسبت به خرید زمین اقدام نماید، بهتر است قبل از این کار، با کارشناسان « اداره ی صدور پروانه معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی» در مرکز استان مشورت نماید و کروکی و محل مورد نظر را به رویت و اصلاح آنها برساند. راهنمایی و مشورت لازم را از ایشان بگیرد.

اصولاً مرجع قانونی صدور موافقت اصولی، پروانه ی تاسیس و پروانه ی بهره برداری برای ایجاد یک واحد پرورش دام یا پرندگان اهلی، سازمان جهاد کشاورزی استان است. در آن سازمان، معاونت امور دام، مجری پیگیری و امورات مختلف بوده و متقاضی باید کار خود را با تنظیم و تحویل در خواست کتبی اغاز نماید. در اولین مرحله برگه ای تحت عنوان موافق اصولی صادر می شود که با نوع مشابه که در ادارات کل صنایع صادر می شود فرق داشته و در مواقع به معنی موافقت اولیه است. این موافقت اصولی، قانوناً هیچگونه ارزشی برای شروع کار پرورش بوقلمون ندارد، بلکه به همراه موافقت اصولی، نامه هایی تحت عنوان استعلام، برای مراجع مختلف از جمله اداره کل دامپزشکی استان، اداره کل محیط زیست و ... صادر می شود. پس از دریافت پاسخ و موافقت این مراجع و تحویل طرح توجیهی و نقشه ی اجرایی، کمسیون صدور پروانه ای سازمان جهاد کشاورزی استان، نسبت به « صدور پروانه ی تاسیس» اقدام می نماید. شرط بررسی و پرداخت تسهیلات بانکی و آغاز عملیات ساختمانی همین «پروانه ی تاسیس» است. متعاقباً و پس از پایان عملیات ساختمانی « پروانه ی بهره برداری» صادر خواهد شد. در این زمان صاحب پروانه می تواند نسبت به راه اندازی واحد پرورش و جوجه کشی بوقلمون اقدام و پس از تهیه ملزوماتی نظیر دستگاه جوجه کشی، قفس نگهداری بوقلمون و غیره عملاً پرورش بوقلمون را آغاز نماید.

شایع ترین بیماریهای کبک

کوکسیدیوز

عامل بیماری یک انگل تک سلولی است که نسبت به بسیاری از ضد عفونی کننده ها مقاوم است. این بیماری شایع ترین علت مرگ و میر جوجه ها در هفته ای اول زندگی است. از علل بروز این بیماری در گله های پرورش کبک رطوبت زیاد بستر را میتوان برشمرد. برای مقابله با بیماری افزایش تهویه یا افزایش قطر بستر و تشخیص سریع و به هنگام بیماری بسیار مهم است.

انگل کوکسیدیوز در کبک بیشتر روده کور و باریک پرنده را مورد حمله قرار می دهد. بعد از ابتلا کبک به انکل معمولا اولین علامت اسهل است. اسهال پرنده ممکن است حاوی خون و یا لخته های خونی نیز باشد. بعد از اسهال شدن پرنده, کم آبی بدن، ژولیدگی پرها، کم خونی، بی حالی و ضعف نمایان می شود.

برای پیشگیری از کوکسیدیوز در گله علاوه بر رعایت اصول بهداشتی استفاده از داروهای ضد کوکسیدیوز نیز توصیه شده است که با مشورت دامپزشک می توان در جیره غذایی کبک استفاده نمود.

مایکوپلاسما

مایکوپلاسما عامل بروز یک بیماری تنفسی است که توانایی انتقال از طریق تخم را دارد. چنانچه گله مولد به این بیماری مبتلا شود سبب تلفات بالا در جوجه های حاصل می شود و می بایست گله مولد را حذف نمود. داروی تایلوزین تا حدودی میزان مرگ و میر را کاهش می دهد.

نیوکاسل

بیماری نیوکاسل بیماری ویروسی است که معمولاً در فصول سرد سال دیده می شود. تجهیزات سالن، کامیون های حمل کود و دان، پرندگان کشتاری، قفس، خوراک آلوده می توانند مهم ترین انتقال دهنده های ویروس نیوکاسل باشند.

نیوکاسل معمولا سه نوع علامت گوارشی، تنفسی و عصبی دارد. نوع گوارشی نیوکاسل همراه با اسهال سبز رنگ است. نوع تنفسی بیماری نیوکاسل، تنفس بیماری نیوکاسل، تنفس با دهان باز انجام می شود. نوع عصبی بیماری نیوکاسل، کج شدن و لرزش سر و گردن را به همراه دارد.

از ورود پرندگانی مانند گنجشک، کبوتر و مرغ که می توانند حامل ویروس نیوکاسل باشند به مجموعه خود خودداری کنید.

جوجه های کبک بیشترین حسایت به بیماری ها را دارند. علایم بیماری در جوجه هایی که به شکل تنفسی به ویروس نیوکاسل آلوده شده اند عبارت اند از : خس خس کردن، سرفه، عطسه و ناله. در  این حالت جوجه ها خیلی کم اشتها می شوند ولی آب زیادی مصرف می کنند.

در صورت شدید بودن بیماری به مرور علائم عصبی دیده می شود. علائم عصبی نیوکاسل در کبک عبارت اند از : لرزش سر و گردن, عقب رفتن، فشا ردادن نوک به زمین در حالت خوابیده و یا ایستاده، پیچش گردن و دور خود چرخیدن و افتادن.

درمان بیماری نیوکاسل پر هزینه و اغلب غیر ممکن است و معمولاً باعث تلفات زیاد در گله می شود. اکثر ضد عفونی کننده ها و حرارت و نور آفتاب ویروس نیوکاسل را غیر فعال می کنند.

بهترین و مطمئن ترین روش پیشگیری از نیوکاسل استفاده از واکسن است. واکسن نیوکاسل در چند نوبت به صورت قطره چشمی، آشامیدنی، اسپری و عضلانی استفاده می شود که برای زمان استفاده و نوع روش مصرف باید با دامپزشکان منطقه مشورت کرد.

امروزه برای جلوگیری از بروز بیماری ویروسی نیوکاسل از دو نوع واکسن B1 و لاسوتا در مراکز پرورش کبک استفاده می شود. واکسن B1 در سن یک هفتگی از طریق آب آشامیدنی خورانده می شود. واکسن لاسوتا در سن 30 روزگی داده می شود و پس از آن نیز به صورت ماهیانه تکرار می شود.

آسیت

در زمانی که بدن کبک با کمبود اکسیژن مواجه می شود علائم آسیت دیده می شود. در زمان بروز آسیت، قلب بزرگ شده و جریان خون در ریه ها زیاد می شود. از علائم آسیت، جمع شدن خون و آب در حفره شکمی و بزرگ شدن شکم است. درمان آسیت کاری دشوار و پر هزینه است و در برخی موارد امکان پذیر نیست. بهترین روش پیشگیری از آسیت تامین اکسیژن کافی برای گله از طریق سیستم تهویه مدیریت تغذیه است.

تیفوئید

عامل بیماری سالمونلاگالیناروم است. آلودگی آب و خوراک مهم ترین را شیوع این بیماری در گله کبک است. این بیماری بیشتر در پرندگان بالغ و در برخی موارد در جوجه های بیش از سک ماه سن دیده می شود. علائم بالینی تیفوئید عبارت اند از : تب شدید، تشنگی فراوان، بی حالی, بی اشتهایی و اسهال سفید مایل به خاکستری بارگه سبز رنگ

در کالبد شکایی، کبد نرم، بزرگ و پر خون و کیسه صفرا بزرگ است. طحال هم بزرگ می شود. بر روی کبد خال های کوچک و سفید دیده می شود.

رعایت شرایط بهداشتی و قرنطینه ای مهم ترین راه پیشگیری از بیماری است. برای درمان بیماری با تشخیص دامپزشک و آزمایشگاه معمولاً از ترکیبات فورازولیدن، کلرامفنیکل و تتراسایکلین استفاده می شود.

بیماری مزمن دستگاه تنفسی(CRD)

باکتری عامل ایجاد کننده بیماری در سلولهای پوششی مخاط بینی و نای پرنده جایگزین شده و سپس به شش ها و کیسه های هوایی پرنده نفوذ کرده و باعث بیماری دستگاه تنفسی می شود.

عواملی از قبیل تهویه نامناسب، وجود گرد و غبار در سالن و تراکم زیاد پرنده در واحد سطح نیز سبب افزایش شدت بیماری می شود. این بیماری به راحتی از طریق تخم به جوجه منتقل می شود.

علائم اولیه بیماری عبارت اند از : عطسه، سرفه های مرطوب، گرفتگی بینی و تنفس با دهان باز. سپس سبب تورم یک یا هر دو چشم می شود که به تدریج چرکی شده و بر سینوس های پرنده اثر می گذارد. برای تشخیص دقیق بیماری باید نمونه ای به آزمایشگاه ارسال شود.

کوریزای عفونی (کله بادی)

بیماری کوریزا بیشتر در پاییز و زمستان دیده می شود. دوره بیماری حدود 14-6 روز است. در صورتی که با سایر بیماری های تنفسی همراه شود معمولاً تلفات زیادی به جا خواهد گذاشت.

در این بیماری مجاری بینی و سینوس ها درگیر می شوند و ترشحات سروزی و موکوسی در اطراف بینی جمع می شود و گاهی ترشحات به قدری زیاد است که به صورت دلمه زرد رنگ در اطراف بینی جمع می شود. در برخی مواقع مانع ورود هوا به ریه می شود. پرنده برای رفع این مشکل مرتباً منقار خود را با انگشتان پا می خاراند و سر را تکان می دهد.

تورم صورت وچشم گاهی در یک طرف و گاهی در هر دو طرف دیده می شود. عفونت گاهی وارد دستگاه تنفسی شده و باعث ایجاد صدای خس خس می شود.

در موقع بروز بیماری علاوه بر معالجه و رعایت اصول بهداشتی باید از گله مراقبت ویژه به عمل آورد. می توان با تهویه مناسب و ایجاد محیط تمیز و آرام، سیر بیماری را کوتاهتر کرد.

آنفولانزا (طاعون مرغی)

عامل بیماری آنفولانزا نوعی ویروس است که از طریق ترشحات و مدفوع پرنده آلوده به سرعت در محیط منتشر می شود. از علائم عمومی آنفولانزا در کبک، کم تحرکی، افسردگی، بی اشتهایی، لاغری و کاهش تخم گذاری است. در حالت شدید بیماری علائمی از قبیل سرفه، عطسه، افزایش ترشح اشک، پرهای ژولیده و خشن، تورم سر و صورت، اختلال در اعصاب و اسهال دیده می شود.

در حال حاضر هیچ درمانی اختصاصی و کاربردی برای آنفولانزای پرندگان وجود نداد. بهترین روش پیشگیری از آنفولانزا، فراهم کردن شرایط قرنطینه ای دقیق است.

اسهال سفید جوجه ها (پولوروم)

عامل بیماری میکروبی بنام سالمونلا پولوروم است که از راه دستگاه گوارش وارد بدن پرنده می شود. عامل بیماری به راحتی از مولدان تخم گذار به جوجه منتقل می شود.

علائم اسهال سفید عبارت اند از : کسالت، بی حالی، نفس نفس زدن، ژولیدگی پرها و اسهال سفید رنگی که همراه رگه های سبز در اطراف مقعد جوجه سبب چسبندگی کرک ها و پرهای ریز می شود.

رعایت اصول بهداشتی سالن پرورش، سالن مولدان و دستگاه جوجه کشی از مهمترین راه های پیشگیری از سالمونلا است درمان بیماری نیز به سختی انجام می شود ولی از لحاظ اقتصادی به صرفه  نیست.

جوجه کشی کبک

اولین گام جهت شروع دوره جوجه کشی جمع آوری ونگهداری تخم هاست .تخم ها باید با نهایت دقت جمع آوری وپس از تمیز کردن وضدعفونی کردن در محل انبار قرار داده شوند .

دما نگهداری وانبار تخم های نطفه دار17-12درجه سانتی گراد و رطوبت65-55درصد می باشد .
مدت نگهداری در این شرایط حداکثر 12روز است ولی اگر دما بین25-20درجه باشد نباید انبار کردن تخم بیشتر از1هفته به طول بکشد  .

به طور کلی در دمای بالای 26 درجه سانتی گراد نطفه شروع به رشد می کند و دمای زیر صفر درجه سانتی گراد به نطفه آسیب جدی می زند .

طول دوره جوجه کشی 24روز است .پس ازقرار دادن تخم در دستگاه جوجه کشی دما ورطوبت تنظیم می گردد که دما37/5- 37/2و رطوبت60-55درصد می باشد .
تخم ها داخل دستگاه 3بار در روز چرخانده می شوند که در روز21جوجه کشی که تخم ها به هچر منتقل می شوند متوقف می گردد .

دما در هچر37-36/5درجه سانتی گراد و رطوبت80-75درصد می باشد واگر رطوبت هچ به میزان کافی نباشد موجب خشک شدن پوسته داخل تخم شده وجوجه ها به سختی پوسته داخلی وخارجی را شکسته و از تخم خارج می شوند  .

به منظور حذف تخم های جنین مرده وبدون نطفه عمل کندلینگ صورت می گیرد که این روش در روز8جوجه کشی وپس از انتقال تخمها از ستر به هچر صورت می گیرد .

تخم کبک پس از 24روز به جوجه تبدیل می شود ولی بعضی جوجه ها در روز23ویا25 هچ می شوند .
کل زمان هچ 20-10ساعت طول می کشد که در صورت تجاوز از20ساعت باید تخم ها را مورد بررسی قرار داد وعلت  عدم هچ را جویا شد .

هنگامی که جوجه ها از تخم بیرون می آیند باید در دستگاه مانده تا خشک شوند و به این منظور باید تهویه افزایش یابد .
تخم هایی که قبل از دوران جوجه کشی نگهداری شده اند احتمالا نسبت به تخم های تازه قابلیت جوجه درآوری پایین

برای جوجه کشی از تخم کبک ، حدود 24 روز زمان لازم است . تخم های بزرگ تر و تخم هایی که مدت بیشتری در انبار نگه داری شده باشند ، کمی بیشتر زمان لازم دارند . اگر دمای دستگاه جوجه کشی کم تر از حد لازم باشد و تخم های جوجه کشی از کبک های مولد پیر به دست آمده  باشند ، جوجه کبک ها دیرتر به دنیا می آیند . در بعضی از استان ها و از جمله استان کردستان جوجه کشی کبک در خانواده های روستایی انجام می شود . آن ها  تخم کبک را از طبیعت جمع آوری کرده و جهت جوجه کشی معمولا از یک مرغ کرچ ، بوقلمون و غیره استفاده می کنند . در جوجه کشی مصنوعی ، گرمای لازم توسط منابع گرمازا تولید می شود . تحت شرایطی ، جوجه کشی طبیعی با استفاده از مرغ کرچ مورد توجه و ضامن سلامت جوجه هاست ولی عملا دلایل قابل توجهی نیز آن را رد می کنند :

1 – یک روش گران و پرکار بوده و تنها در بعضی از مواقع سال قابل بهره برداری است ( زمانی که مرغ کرچ در اختیار باشد ) .

2 – تعداد تخم کبکی که مرغ کرچ می تواند در اختیار داشته باشد ، محدود است .

3 – در جریان به دنیا آمدن جوجه ها در روزهای اول ، بیماری ها یا انگل هایی می توانند از طریق مرغ مادر به جوجه کبک ها منتقل شوند .

4 – لانه و محیط اطراف همیشه مناسب نیستند .

در بازار ، ماشین های جوجه کشی بسیاری با ظرفیت های مختلف وجود دارد . دستگاه هایی نیز ساخته می شود که با تولید ده ها هزار در هر دوره قسمتی از نیاز صنعت ماکیان را رفع می نمایند . شرایط محیطی برای جوجه کشی که به نوبه ی خود دارای اهمیت خاصی نیز می باشند عبارتند از : دما ، رطوبت و تهویه . درجه ی حرارت در سه هفته ی اول ، دوم و سوم حدود 5/37 درجه ی سانتیگراد خواهد بود . در چهار روز آخر اندکی کمتر (37 درجه ) خواهد شد . حرارت صحیح ، یکی از خصوصیات ماشین جوجه کشی است . چگونگی گرم شدن دستکاه به روش های مختلف صورت می پذیرد . در بعضی از انواع آن ها تزریق هوای گرم به داخل دستگاه و در بعضی دیگر وجود المنت های الکتریکی گرمازا منابع تولید حرارت به شمار می روند . در خلال 24 روز دوران جوجه کشی ، تضمین تهویه با هوای حاوی اکسیژن کافی ، ضروری است . در حقیقت جنین در داخل تخم از طریق سوراخ های پوسته تنفس کرده ، اکسیژن مصرف نموده و انیدریدکربنیک ( Co2 ) دفع می نماید . درصد رطوبت نسبی در دوران جوجه کشی باید حدود 55% و بین 20 تا 24 روزگی حدود 75 درصد باشد . تا 7 روز پس از قرار گرفتن تخم کبک ها در دستگاه جوجه کشی ، تخم ها بایستی مورد معاینه قرار گیرند . بدین منظور تخم ها در مقابل نور قرار گرفته و وجود جنین در آن ها تایید می شود . به این روش در مدیریت پرورش ماکیان « کاندلینگ » می گویند . تخم ها در دستگاه جوجه کشی به حالت مایل قرار گرفته و قطب پهن آن به سمت بالا قرار می گیرند و حداقل 3 بار در روز ( به غیر سه روز آخر ) جهت جلوگیری از چسبیدن جنین به پوسته چرخانیده می شوند . برای جلوگیری از بیماری های عفونی جوجه ی یک روزه که منشاء آن آلودگی تخم می باشد ، در روز اول جوجه کشی از گاز آلدئید فرمیک ( فرمالدئید ) در دستگاه جوجه کشی استفاده می شود .

کبک سیاه

نام دیگر آن کبک «جنگلی سیاه» نام علمی آن Melanoperdix niger است. این گونه در سال 1829م توسط جانورشناس ایرلندی «نیکولاس ویگورز» شناسایی شد. این گونه یکی از کوچک ترین گونه های کبک است و اندازه آن در حدود 277 سانتی متر است. خاستگاه آن جنگل های استوایی و دشت های مالزی و برونئی و جزیره سوماترا در جنوب شرق آسیا است. این گونه در سنگاپور نیز وجود داشته اما امروزه در آن یافت نمی شود. کبک سیاه در لیست پرندگان در حال انقراض می باشد. کبک مذکور جزو پرندگان «مونو مورفیک» است یعنی رنگ پرهای نر با رنگ پرهای ماده متفاوت است به طوری که پرنده تر پر و بالی مشکی دارد  منقار آن سیاه رنگ است در حالی که پرنده ماده به رنگ بلوطی تیره با گلو و شکمی مایل به سفید می باشد و از لحاظ اندازه کمی پرنده نر کوچک تر است، به همین علت تعیین جنسیت آن به راحتی صورت می گیرد. پرنده ماده معمولاً در هر بار 5 تا 6 تخم می گذارد.

کبک جنگل روبیهو

نام علمی آن Xenoperdix obscurata است. این گونه در سال 2005م توسط دو تن از طبیعی دانان به نام های «ریوری بووی» و «جان فیجسا» شناسایی گردید. خاستگاه آن جنگل روبیهو در کشور تانزانیا است. اندازه آن در حدود 299 سانتیمتر است. پر و بال آن در ناحیه پشت تا دمگاه به رنگ بلوطی بوده و منقار و زیر گلو آن به رنگ سرخ است و سینه و شکم آن به رنگ سفید با لکه های مشکی و پاها زرد رنگ است. در حال حاضر این پرنده جزو پرندگان در حال انقراض به شمار می رود.

کبک شکم بلوطی

نام علمی آن Arborophila javanica است. این گونه در سال 1789م توسط طبیعی دان و گیاه شناس آلمانی «جان فردریک جملین» شناسایی گردید. نام های دیگر آن «کبک تپه ای شکم بلوطی» و «کبک تپه ای جاوه» می باشد. کبک کوچکی که اندازه آن در حدود 288 سانتیمتر است. رنگ تاج و پس سر پرنده قهوه ای و پاها قرمز و سینه خاکستری و بالها قهوه ای و رنگ پوست صورت سرخ رنگ و ماسک و گلو و منقار به رنگ سیاه است. شکم به رنگ قهوه ای و در وسط به رنگ سفید است. هر دو جنس نر و ماده به هم شبیه هستند. پرندگان نابالغ دارای صورتی متمایل به سفید بوده و منقار به رنگ قهوه ای سرخ فام است. خاستگاه آن کشور اندونزی است و این گونه در جنگل های کوهستانی شرق و غرب جزیره جاوه پراکنده است و ماده ها معمولاً در فصل تولید مثل چهار تخم می گذارند. این گونه جزو گونه های در معرض خطر انقراض قرار دارد.

کبک سی چوان

نام علمی آن Arborophila rufipectus است. این گونه در سال 1932م توسط طبیعی دانی به نام «بولتون» شناسایی گردید. خاستگاه آن فقط کشور  چین است و «سی چوان» نام استانی در مرکز چین است. این کبک جزو خانواده فازیانیده می باشد و گونه آن در معرض خطر انقراض است و امروزه دولت چین تلاش هایی برای حفظ نژاد آن انجام داده و این گونه در پارک طبیعی «لاجونشان» که دارای جنگل های کاج و آب و هوایی معتدل دارد حفاظت می شود.

کبک سینه بلوطی

نام علمی آن Arborophila mandellii است. این گونه در سال 1874م توسط شرق شناس انگلیسی «آلن اوکتاویان هوم» شناسایی گردید. خاستگاه  آن شرق کوه های هیمالیا و شمال براهماپوترا، بوتان، غرب بنگال ( فقط دارچلینگ) و ایالت های سیکیم و اروناچال پرادش در شمال شرق هندوستان و نپال و جنوب شرق تبت می باشد. این گونه با رنگ سینه بلوطی و رنگ خاکستری شکم مشخص می شود و شبیه کبک سینه قهوه ای است و تنها از لحاظ رنگ سر و سینه با آن اندکی تفاوت دارد. این گونه در معرض خطر است و تعداد کلی آن در حدود ده هزار قطعه برآورد می شود و در اثر تخریب جنگل ها امکان کاهش روزافزون این گونه وجود دارد. در حال حاضر سه منطقه حمایت شده برای حفاظت آن در نظر گرفته شده است که یکی از این مناطق پارک ملی «سینگالیا» در شرق بنگال می باشد.

کبک جنگلی یوزونگوا

نام دیگر آن «کبک یوزونگوا» بوده و نام علمی آن Xenoperdix udzungwensis است. این گونه در سال 1994م توسط طبیعی دانی به نام «جان  فیجسا» شناسایی گردید. خاستگاه آن جنگل یوزونگوا در کشور تانزانیا بوده و به علت شباهت به کبک روبیهو، قبلاً زیرگونه ای از آن شمرده می شد ولی امروزه به عنوان گونه مستقل نام برده می شود. پر و بال آن در ناحیه پشت تا دمگاه به رنگ بلوطی تیره بوده و سر و منقار و زیر گلو آن به رنگ سرخ است و سینه و شکم آن به رنگ سفید با لکه های مشکی و پاها زرد رنگ است. اندازه آن 29 سانتیمتر است. هر دو جنس نر و ماده شبیه به هم هستند. در حال حاضر این پرنده جزو پرندگان در حال انقراض به شمار می رود.

کبک تپه ای

نام علمی آن Arborophila torqueola است. این گونه در سال 1826م توسط طبیعی دان فرانسوی «آشیل والانسینس» شناسایی گردید. خاستگاه آن کشورهای بوتان، چین، هندوستان، میانمار،  نپال و ویتنام است و در جنگل ها و کوهستان های استوایی و نیمه استوایی زندگی می کند. پرنده نر اندکی با پرنده ماده تفاوت دارد به طوری که پرنده نر یک خط نارنجی رنگ بر روی سر داشته و و منقار آن به رنگ مشکی است و دور چشم ها قرمز و پشت چشم لکه ای نارنجی رنگ دارد که این مشخصات در پرنده ماده دیده نمی شود ولی رنگ سایر اجزای بدن در هر دو پرنده نر و ماده مشابه است. کبک تپه ای معمولاً به صورت گله های ده تایی دیده می شود. پرنده ماده در هر بار 3 تا 5 تخم می گذارد و به مدت 24 روز بر روی تخم می خوابد.

کبک تپه ای آنام

نام دیگر آن کبک ویتنامی است و نام علمی آن Arborophila merlini است. این گونه در سال 1924م توسط «دلاکور و جابولی» شناسایی گردید. جزو جنس «آربروفیلا» است. برخی این گونه را زیر گونه ای از «کبک سینه صدفی» می دانند. این گونه در جنگل های منطقه آنام در کشور ویتنام زندگی می کند. اندازه بدن آن 299 سانتیمتر است و پرنده ماده کمی کوچکتر از پرنده نر می باشد و وزن پرنده نر در حدود 290 گرم و وزن پرنده ماده در حدود 250 گرم است. این گونه در معرض خطر انقراض قرار دارد و تنها در دو منطقه کوچک در آنام یافت می شود.

کبک طوقی سفید

نام علمی آن Arborophila gingica است. این گونه در سال 1789م توسط طبیعی دان و گیاه شناس آلمانی «جان فردریک جملین» شناسایی گردید. جزو خانواده فازیانیده است. این گونه فقط در  کشور چین یافت می شود و در مناطق حفاظت شده در جنگل های نواحی استوایی و نیمه استوایی وجود دارد و جزو گونه های در معرض خطر انقراض می باشند.

کبک تایوان

نام علمی آن Arborophila crudigularis است. این گونه در سال 1864م توسط طبیعی دان انگلیسی «روبرت سوین هو» شناسایی گردید. جزو خانواده فازیانیده است و فقط در کشور تایوان وجود  دارد و در جنگل های حفاظت شده نگهداری می شود و جزو گونه های در معرض انقراض می باشد.

کبک هاینان

نام علمی آن Arborophila ardens است. این گونه در سال 1892م توسط «ستیان» شناسایی گردید. جزو خانواده فازیانیده است و خاستگاه آن جزایر «هاینان» و چین است و در جنگل های  حفاظت شده در مناطق استوایی و نیمه استوایی زندگی می کند و جزو نژادهای در معرض انقراض قرار دارد.

کبک گلو قهوه ای

نام علمی آن Arborophila rufogularis است. این گونه در سال 1850م توسط طبیعی دان انگلیسی «ادوارد بلیت» شناسایی گردید. جزو خانواده فازیانیده می باشد. در کشورهای بنگلادش، بوتان،  چین، هندوستان، لائوس، میانمار، نپال، تایلند و ویتنام دیده می شود. این گونه در جنگل ها و زمین های کم ارتفاع استوایی و نیمه استوایی و همچنین در برخی از جنگل های کوهستانی این مناطق زندگی می کند.

کبک جنگلی کاکلی

نام علمی آن Rollulus rouloul است. این گونه در سال 1786م توسط طبیعی­دان و فیزیک­دان ایتالیایی «جیووانی اسکوپولی» شناسایی گردید. نام دیگر آن «کبک کاکلی»، «کبک جنگلی سبز»،  «کبک جنگلی کاکلی سرخ» است. این گونه تنها عضو جنس «رولولوس» می باشد. کبکی با جثه کوچک است که در مناطق کم ارتفاع بارانی در جنوب برمه، جنوب تایلند، مالزی، جزیره سوماترا و برونئی زندگی می کند. لانه خود را بر روی زمین و لابه لای برگ درختان می سازد و در آن شش تخم سفید رنگ می گذارد که پس از هجده روز جوجه ها از تخم بیرون می آیند. اندازه بدن آن در حدود 25 سانتیمتر است و نرها کمی بزرگتر از ماده ها می باشند. هر دو جنس لکه پوستی سرخ رنگ اطراف چشم را داشته و پاها به رنگ قرمز بوده و فاقد زائده مهمیز مانند می باشند. پرنده نر در قسمت فوقانی بدن به رنگ سبز متالیک و در قسمت پایینی بدن به رنگ آبی است. بالها به رنگ قهوه ای است. سر دارای کاکلی بلند به رنگ سرخ است. پرنده ماده در قسمت فوقانی بدن به رنگ سبز روشن است و بال ها به رنگ خاکستری است و کاکل ندارد. منقار در هر دو پرنده نر و ماده به رنگ تیره است. این پرنده هنگامی که احساس خطر کند ترجیح می دهد بدود و در صورت لزوم می تواند مسافت کوتاهی پرواز کند. امروزه به علت از بین رفتن سریع جنگل ها، این گونه نیز در معرض خطر انقراض قرار دارد.

کبک صخره ای

نام علمی آن Ptilopachus petrosus است. این گونه در سال 1789م توسط طبیعی دان آلمانی «جان فردریک جملین» شناسایی گردید. بزرگی آن در دوران بلوغ به 333 سانتیمتر می رسد نرها کمی از ماده ها بزرگ تر و شبیه به هم هستند. از لحاظ سر و گردن شبیه به کبک ایرانی هستند. خاستگاه آن در وسط آفریقا از ساحل غربی تا کنیا است. این گونه تنها عضو جنس «پتیلوباخوس» می باشد. این گونه در زبان انگلیسی با گونه کبک کوهی تشابه اسمی دارد و هنگام ترجمه نام آن به زبان های آلمانی و هلندی و فرانسوی ممکن است که بین این دو گونه خلط شود. اندازه بدن آن بین 20 تا 25 سانتیمتر است. بالاتنه هر دو جنس نر و ماده به رنگ قهوه ای شکلاتی است و سر و گردن و سینه پرنده به رنگ قهوه ای است در پرنده نر سینه و شکم به رنگ کرم پرتقالی و در پرنده ماده به رنگ کرم روشن است. رنگ پوسته تخم صورتی روشن است و پرنده نر در خوابیدن روی تخم و نگهداری از جوجه ها نقشی مهم و اساسی دارد. در سال 2000م این گونه به ایالات متحده آمریکا و اروپا وارد شد تا در باغ وحش ها و باغ پرندگان به نمایش درآید. این گونه در لیست پرندگان در معرض خطر انقراض قرار دارد.

کبک گونه سفید

نام علمی آن Arborophila atrogularis است. این گونه در سال 1850م توسط طبیعی دان انگلیسی «ادوارد بلیت» شناسایی گردید. جزو خانواده «فازیانیده» می باشد. این گونه در کشورهای  بنگلادش، هندوستان و چین وجود دارد و در جنگل ها و کوهستان های مناطق استوایی و نیمه استوایی زندگی می کند و گونه آن در معرض خطر انقراض می باشد.

کبک تپه ای صورت سفید

نام علمی آن Arborophila orientalis است. این گونه در سال 1821م توسط طبیعی دان و فیزیک دان آمریکایی «توماس هورسفیلد» شناسایی گردید. جزو خانواده فازیانیده می باشد. این گونه  فقط در کشور اندونزی وجود دارد و در جنگل های استوایی و نیمه استوایی آن کشور زندگی می کند و جزو گونه های در معرض خطر انقراض می باشد.

کبک پشت صاف

نام علمی آن Arborophila brunneopectus است. این گونه در سال 1855م توسط طبیعی دان انگلیسی «ادوارد بلیت» شناسایی گردید. جزو خانواده فازیانیده می باشد. خاستگاه آن کشورهای  کامبوج، چین، لائوس، میانمار، تایلند و ویتنام است و در زمین های کم ارتفاع و جنگل های مناطق استوایی و نیمه استوایی زندگی می کند.

کبک گردن پرتقالی

نام علمی آن Arborophila davidi است. این گونه در سال 1927م توسط شرق شناس آمریکایی «جان تئودور دلاکور» شناسایی گردید. جزو خانواده فازیانیده است و در شرق کامبوج و در جنوب  ویتنام و در طول مرزهای بین کامبوج و ویتنام زندگی می کند. زیستگاه آن جنگل های استوایی و نیمه استوایی است و جزو نژادهای در معرض خطر انقراض می باشد.

کبک سر بلوطی

نام علمی آن Arborophila cambodiana است. این گونه در سال 1928م توسط «دلاکور و جابولی» شناسایی گردید. جزو خانواده «فازیانیده» است و خاستگاه آن کشورهای کامبوج و تایلند است  و در جنگل های استوایی و نیمه استوایی کم ارتفاع و همچنین در جنگل های استوایی کوهستانی زندگی می کند.

کبک سینه سرخ

نام علمی آن Arborophila hyperythra است. این گونه در سال 1879م توسط جانور شناس انگلیسی «ریچارد شارپ» شناسایی گردید. جزو خانواده «فازیانیده» است و خاستگاه آن کشورهای  مالزی و اندونزی است و در جنگل های استوایی و نیمه استوایی کم ارتفاع و همچنین در جنگل های استوایی کوهستانی زندگی می کند.

کبک منقار سرخ

نام علمی آن Arborophila rubrirostris است. این گونه در سال 1879م توسط جانور شناس ایتالیایی «توماس سالوادوری» شناسایی گردید. جزو خانواده فازیانیده است. فقط در کشور اندونزی  وجود دارد و در جنگل های استوایی زندگی می کند.

کبک طوقی بلوطی

نام علمی آن Arborophila charltonii است. این گونه در سال 1845م توسط طبیعی دان انگلیسی «توماس کمپل ایتون» شناسایی گردید. این گونه در جنگل های کم ارتفاع استوایی در کشورهای  اندونزی، مالزی، میانمار، تایلند و ویتنام زندگی می کند. این گونه در معرض خطر انقراض می باشد.

کبک سینه صدفی

نام علمی آن Arborophila chloropus است. این گونه در سال 1859م توسط جانور شناس انگلیسی «ادوارد بلیت» شناسایی گردید. این گونه در کشورهای کامبوج، چین، لائوس، میانمار، تایلند و  ویتنام وجود دارد.

کبک تپه­ ای سینه خاکستری

نام علمی آن Arborophila sumatrana است. این گونه در سال 1891م توسط جانور شناس انگلیسی «ویلیام اوگیل وی گرانت» شناسایی گردید. این گونه در جنگل ها و کوهستان های استوایی و  نیمه استوایی در مالزی و اندونزی زندگی می کند.

کبک بامبوی چینی

نام علمی آن Bambusicola thoracicus است. این گونه در سال 1815م توسط طبیعی دان هلندی «کونراد جاکوب تیمینک» شناسایی  گردید. این گونه جثه ای کوچک دارد و خاستگاه آن شرق سرزمین چین و تایوان است و اخیراً با موفقیت وارد ژاپن شده است. این گونه به همراه گونه «کبک بامبوی کوهستان» جزو جنس «بامبوسیکولا» می باشد. کبک بامبوی چینی از سایر گونه های کبک کوچک تر است و پرنده نر کمی بزرگ تر از پرنده ماده می باشد. سینه و پشت پرنده به رنگ سیاه و بلوطی و کرمی رنگ است و لکه های سیاهی بر روی بال ها دارد. صورت و گلوی پرنده به رنگ قهوه ای بوده و بالای چشم ها به رنگ خاکستری است. این گونه در جنگل های گرم و مرطوب و در اطراف چمنزارها زندگی می کند و بر خلاف نامش ارتباطی به بامبو ندارد. این گونه تا مدت ها در سرزمین چین نگهداری می شد تا این که عاقبت در سال 1919م به کشور ژاپن راه یافت و بعد از آن وارد جزایر هاوایی شد. نسل این گونه کبک در جزیره هنگ کنگ کاملاً منقرض شد و تلاش های انجام شده در راستای احیای مجدد آن در جزیره نتیجه زیادی در بر نداشته است.

کبک فری جینوس

نام علمی آن Caloperdix oculeus است. این گونه در سال 1815م توسط جانور شناسی هلندی «کونراد جاکوب تیمینک» شناسایی گردید.  این گونه جزو جنس کالوپردیکس است و در جنگل های استوایی و نیمه استوایی کشورهای اندونزی، مالزی، میانمار و تایلند زندگی می کند. این گونه در معرض خطر انقراض قرار دارد.

کبک سر زرشکی

نام علمی آن Haematortyx sanguiniceps است. این گونه در سال 1879م توسط جانور شناس انگلیسی «ریچارد شارپ» شناسایی گردید. این گونه در جنگل های استوایی و نیمه استوایی مالزی  و اندونزی زندگی می کند.

کبک بامبوی کوهستان

نام علمی آن Bambusicola fytchii است. این گونه در سال 1871م توسط جانور شناس انگلیسی «جان اندرسون» شناسایی گردید. این گونه در کشورهای بنگلادش، چین، هند، میانمار، تایلند و  ویتنام وجود دارد.

کبک دری

نام علمی آن Tetraogallus caspius است. خاستگاه آن شرق ترکیه، ارمنستان، افغانستان و منطقه وسیعی از دامنه های سلسله جبال البرز در  شمال ایران است. جثه ای بزرگ به رنگ خاکستری نخودی دارد. پرهای پروازش سفید رنگ است و غالباً در مناطق بسیار مرتفع کوهستانی که ارتفاع آن در حدود 1800 تا 3000 متر است، زندگی می کند. اندازه بدن پرنده نر 58 سانتیمتر و پرنده ماده 55 سانتیمتر است. رنگ شکم تیره و در انتها قرمز کمرنگ به نظر می آید. در پهلوها رگه های طولی پهن به رنگ دارچینی دیده می شود که لابه لای آن ها خاکستری است. دو سوم طول شاه پرهای نخستین و ثانوی بال از سمت قاعده سفید رنگ است که هنگام پرواز در زیر بال به صورت نوار پهن و مشخصی دیده می شود. طرح خاص صورتش که شامل نوار چشمی و گلوی سفید، تارک خاکستری و خط خاکستری پررنگ کنار گردن است از فاصله نزدیک قابل مشاهده می­باشد. تفاوت پرنده ماده با نر در این است که در پرنده ماده تضاد نقش و نگار صورت کمتر است ضمناً پرنده ماده کوچک تر، کم رنگ و تاج و گلو نخودی تر است. پرنده نر در پا سیخک یا مهمیز دارد. گونه ای که در جنوب غربی ایران دیده می شود به رنگ خاکستری روشن یا نخودی است. این پرنده بسیار خجالتی و محتاط بوده و نزدیک شدن به آن بسیار دشوار است. از تماشاگر فرار کرده و با احساس خطر بیشتر، به سرعت بالای کوهستان پرواز می کند. به اندازه سایر ماکیان ها اجتماعی نیست و معمولاً جفت جفت دیده می شود.

کبک دری به دو گونه قفقازی (ارمنی) و خزری (مازندرانی) وجود دارد. این پرنده در پرتگاه های با شیب تند، کوهستان های صخره ای و قلل مرتفع با گیاهان اندک و پراکنده، به سر برده و در میان سنگ ها و اغلب در لبه ی صخره های مرتفع آشیانه می سازد. در ایران بومی و نسبتاً فراوان است. در سال های اخیر جمعیت آن به شدت کاهش یافته و شکار آن ممنوع است.

کبک دری از پرندگان بومی ایران است، در گذشته این پرنده بسیار زیبای ایرانی نسبتاً فراوان بوده و اما در حال حاضر این پرنده از گونه هایی است که در معرض خطر انقراض نسل قرار دارد. لذا میتوان جهت جلویری از انقراض و حفظ این پرنده نسبت به تکثیر آن به روش مصنوعی و با دستگاه جوجه کشی اقدام کرد. در قدیم در قره داغ به وفور یافت می شد اما امروزه فقط در ارتفاعات بلند کوه های قوشا داغ، هشتسر و غیره یافت می شود. این پرنده در لابه لای صخره ها لانه ساخته و در هر بار 6 تا 99 تخم می گذارد. رنگ پوسته تخم سبز روشن است.

کبک سه چینی

نام علمی آن Tetraophasis szechenyii است. نام دیگر آن «کبک گلو زرد» است. خاستگاه این کبک منطقه «سی چوان» و «کانزی» در کشور چین است و در کشور هندوستان نیز وجود دارد و در  مناطق کوهستانی و دامنه های صخره ای زندگی می کند. 

کبک برفی

نام علمی آن Lerwa lerwa است. این گونه برای اولین بار در سال 1833م توسط طبیعی دان انگلیسی «برایان هوگسون» شناسایی  گردید. این گونه به طور وسیع در مناطق مرتفع کوه­های هیمالیا در هندوستان و نیز در کشورهای پاکستان، نپال و چین پراکنده شده است. این گونه تنها گونه جنس «لروا» می باشد. پرنده نر و پرنده ماده از لحاظ رنگ آمیزی پرها شبیه هم می باشند اما نرها در بالای پنجه های پا یک مهمیز دارند که این امر آن ها را از پرنده ماده متمایز می سازد. پرهای پشت آن به رنگ بلوطی و پرهای ناحیه شکم به رنگ قهوه ای با خطوط سفید و منقار و پاهای آن به رنگ سرخ روشن است و پرهای دم نیز به رنگ بلوطی با نقاط سفید می باشد و برخی از آن ها تاج کوچکی نیز بر روی سر دارند. طول بدن پرنده بالغ 38-40 سانتیمتر و وزن پرنده ماده 450-580 گرم و وزن پرنده نر 550-700 گرم می باشد. جوجه های کبک برفی شبیه جوجه قرقاول خونی می باشد.

کبک عربی

نام علمی آن Alectoris melanocephala است. این گونه در سال 1853م توسط طبیعی دان آلمانی «ادوارد روپیل» شناسایی  گردید. خاستگاه آن عمان، عربستان سعودی و یمن است و اخیراً این گونه از کشور عمان به کشور پاکستان برده شده است.

کبک پرزیوالسکی

نام دیگر آن «کبک طوقی نارنجی» است و نام علمی آن Alectoris magna است. این گونه در سال 1876م توسط جغرافی دان  روسی «نیکولای پرزیوالسکی» شناسایی گردید. پراکنش جغرافیایی این کبک در شرق تبت و غرب چین می باشد. از بزرگترین گونه های کبک است و طول آن به 38 تا 39 سانتیمتر می رسد. نر و ماده شبیه به هم هستند. معمولاً شبیه کبک چوکار بوده ولی قدری تنومندتر و سرپاتر است. دور گردن دو یقه با پرهای سیاه دارد. قسمت پایین بدن قهوه ای و روی پهلوها نوارهای ظریفی دارد.

کبک کوهی

نام علمی آن Alectoris graeca است. این گونه در سال 1804م توسط دانشمند آلمانی «کارل منسیر» شناسایی گردید. این گونه در  محدوده وسیعی از جنوب غرب آسیا تا جنوب شرق اروپا پراکنده است و بیشتر در مناطق خشک و زمین های باز و گاهی اوقات نیز در مناطق مرتفع و کوهستانی دیده می شود. لانه های خود را بر روی زمین و در شکاف های مختلف می سازد و هر بار 5-8 تخم می گذارد. پرهای سر و سینه و پشت آن به رنگ خاکستری است و بالهای آن راه راه و پاهای آن سرخ رنگ است. در هنگام احساس خطر ترجیح می دهد که بدود ولی در حالت ضروری می تواند مسافت کوتاهی پرواز کند. این گونه تا حدودی شبیه کبک چوکار است اما رنگ آن تیره تر می باشد.

کبک چوکار

نام دیگر آن «کبک چوکار هندی» بوده و نام علمی آن Alectoris chukar است. در لهجه های مختلف فارسی به آن خاسه، کو، زرج، ژرژ، کو و کوک می گویند (مکری 1361). این گونه در سال 1821م توسط طبیعی دان آمریکایی «توماس هورسفیلد» شناسایی گردید. خاستگاه آن کشور هندوستان و پاکستان بوده و در پاکستان به عنوان پرنده ملی شناخته می شود. این گونه و زیر گونه های مربوطه در محل های شیبدار سنگریزه ای و دره های خشک و گاهی مزارع و تاکستان ها زندگی می کنند. نر و ماده شبیه به هم و نسبت به گونه های دیگر چاق تر و درشت ترند. رنگ کبک چوکار از پشت گردن تا قسمتهای پایین بدن خاکستری می باشند و سرشانه ها آبی کم رنگ با حاشیه قرمز متمایل به قهوه ای است. فاصله دور چشم و منقار و گونه ها به رنگ زرد کم رنگ است. زیر گلو، گردن و قسمت سر به رنگ زرد نخودی است. خال های تیره رنگی در قسمت بالای گردن دیده می شود. سینه خاکستری و پهلو سفید است 9 تا 10 خط تیره در دو پهلو دارد. منقار قرمز کم رنگ و ساق پای قرمز پررنگ و عنبیه قهوه ای رنگ چشم از ویژگی های این کبک می باشد. ماده ها از نظر اندازه از نر کوچکتر بوده و کمی هم کمرنگ تر هستند و بر بالای پنجه ها مهمیز ندارند. طول بدن پرنده 32-35 سانتیمتر است. طول بالها 55 تا 60 سانتیمتر است. در شرایط طبیعی وزن کبک نر بالغ 510 تا 800 گرم و وزن کبک ماده 450 تا 680 گرم می باشد.

کبک های چوکار معمولاً جفت جفت یا به صورت دسته های کوچکی دیده می شوند، ولی گاهی در زمستان گله های بزرگی تشکیل می دهند. هنگام احساس خطر کمتر پرواز می کند و بیشتر به سمت سربالایی کوهستان می دوند. در بهار و تابستان پرنده ای پر سروصدا است. در طبیعت همیشه در دامنه ها و شیب های کوهستانی باز و سنگلاخ یافت می شود و در میان بوته های کوتاه بین صخره ها آشیانه می سازد و معمولاً در نواحی پر درخت دیده نمی شود. کبک چوکار پراکندگی زیادی در ایران دارد و بیشتر کبک های وحشی ایرانی از گونه کبک چوکار می باشند. این گونه مناسب برای پرورش مصنوعی و می توان تخم پرنده را در دستگاه جوجه کشی پرورش داد .

کبک فیلبی

نام علمی آن Alectoris philbyi است. این گونه در سال 1934م توسط جراح و شرق شناس انگلیسی «پرسی لاو» شناسایی گردید. این گونه به نام قدیس انگلیسی «سنت جان فیلبی» نامیده شده است. توزیع جغرافیایی آن در جنوب غربی عربستان و یمن در ارتفاع بالای 1000 پایی است. اندازه این کبک گاهی به 388 سانتیمتر می رسد. نر و ماده شبیه به هم هستند. قسمت های بالای بدن و سینه به رنگ سیاه و سفید و شاه بلوطی است. رنگ پرهای بالای چشم مایل به سبز و پرهای روی پهلو به رنگ سیاه و سفید و شاه بلوطی است. زیر گلو و گونه ها به رنگ سیاه بوده و نقاط زرد و سبز روی قسمت چینه دان وجود دارد. منقار پاها و حلقه های اطراف چشم به رنگ قرمز تیره است.

کبک بربری

نام علمی آن Alectoris barbara است. این گونه در سال 1791م توسط بیولوژیست فرانسوی «پیر جوزف بوناتری» شناسایی گردید. این نوع کبک ها در تپه های سنگی و بوته زارها تا ارتفاع 100000 پایی زندگی می کنند. خاستگاه اصلی این کبک در شمال آفریقا و در تنگه جبل طارق و جزایر قناری بوده و از همان جا به پرتغال برده شده است. این کبک در «ساردینا» نیز دیده شده است. این پرنده 33-36 سانتیمتر طول دارد. تاج، پشت گردن سیاه با نقاط سفید است. قسمت های فوقانی بدن خاکستری و قرمز، سرشانه ها آبی مایل به خاکستری است. فاصله دو چشم و منقار طویل، گونه ها و زیر گلو خاکستری کم رنگ و نوار اطراف چشم به رنگ شاه بلوطی و از پرهای نارنجی زرد فام بسیار کم رنگ پوشیده شده است. نرها کمی از ماده ها بزرگترند. چشم ها قهوه ای روشن یا قهوه ای تیره و منقار به رنگ قرمز نارنجی یا قرمز پررنگ بوده ساق پاها قرمز تیره می باشد. در بیشه  زارها لانه می سازد و در لانه خود 6-8 تخم می گذارد و بر روی دانه و حشرات تغذیه می کند. این کبک تا حدودی شبیه کبک پا قرمز است و فقط از لحاظ سر و گردن اندکی با آن متفاوت است. و بر روی دانه و حشرات تغذیه می کند. این کبک تا حدودی شبیه کبک پا قرمز است و فقط از لحاظ سر و گردن اندکی با آن متفاوت است.

کبک سی سی

نام علمی آن Ammoperdix griseogularis است. این گونه در سال 1843م توسط طبیعی دان آلمانی «جان فردریک وان برانت» شناسایی  گردید. خاستگاه این گونه جنوب شرق ترکیه، ایران، سوریه و شرق عراق و پاکستان است و شباهت هایی به کبک شنی دارد که این کبک در مصر و کشورهای عربی وجود دارد. اندازه آن 22-25 سانتی متر است. این گونه در مناطق خشک و دشت های باز و در برخی موارد نادر در مناطق کوهستانی دیده می شود. رنگ پرها خاکستری روشن تا قهوه ای روشن بوده و رنگ منقار سرخ و سر و گردن خاکستری و ابروها به رنگ مشکی بوده و در پس چشم ها لکه ای سفید دارد. بالها مخطط بوده و به رنگ سفید و قهوه ای است و پاها به رنگ زرد است. کبک ماده نیز کاملاً شبیه کبک نر بوده و رنگ آن روشن تر است. این کبک نیز همانند سایر گونه ها قادر است که مسافت های کوتاه را پرواز نماید و ترجیح می دهد که مسافت های کوتاه را بدود.

کبک پا قرمز

نام دیگر آن «کبک فرانسوی» و نام علمی آن Alectoris rufa است. این گونه در سال 1758م توسط طبیعی دان مشهور سوئدی «کارل لینه» شناسایی گردید. خاستگاه طبیعی آن غرب اروپا در فرانسه و ایبری است و در دشت های باز جزیره انگلیس و ولزز دیده شده است و به عنوان پرنده شکار شونده توسط شکارچیان انگلیسی صید می گردد و در شمال لانگشایر و شرق یورگشایر نیز دیده می شود. در جنوب شرق اروپا کبک دیگری به نام «کبک کوهی» که خیلی به کبک پا قرمز شبیه است جای آن را گرفته است. از لحاظ ظاهری رنگ پر و بال پرنده قهوه ای روشن در ناحیه سر، پس سر و پشت تا انتهای دم است. بالها مخطط و رنگ نوک و پاها قرمز است ضمناً در اطراف چشم حلقه ای به رنگ قرمز دارد. پرنده در دشت های باز لانه و تخم گذاری می کند.

کبک شنی

نام علمی آن Ammoperdix heyi است. این گونه در سال 1825م توسط طبیعی دان هلندی «کونراد جاکوب تیمینک» شناسایی گردید. خاستگاه آن مصر، شرق فلسطین و جنوب شبه جزیره عرب است و این گونه شباهتهایی با کبک سی سی دارد. اندازه آن 22-255 سانتیمتر است و در زمین های خشک و دشت های باز و گاهی نیز در مناطق کوهستانی دیده می شود. لانه های خود را بر روی زمین می سازد و در هر لانه 5-7 تخم می گذارد. رنگ بدن آن قهوه ای روشن بوده و همانند کبک شنی، در پس چشم ها یک لکه سفید دارد. بال ها مخطط و به رنگ قهوه ای و سفید است و رنگ منقار سرخ متمایل به زرد و رنگ پاها زرد است.

کبک منقار بلند

نام علمی آن Rhizothera longirostris است. این گونه در سال 1815م توسط طبیعی دان هلندی «کونراد جاکوب تیمینک» شناسایی گردید. خاستگاه  این گونه شبه جزیره مالاوی، جزیره سوماترا و کشور برونئی است و در جنگل ها و دشت ها و کوهستان های استوایی و نیمه استوایی زندگی می کند. این گونه دو زیرگونه به نام های «R. l. longirostris» و «R. l. dulitensis» دارد که زیرگونه اخیر به نام «کبک دولیت» نیز شناخته می شود و در کوهستان های مرکزی کشور برونئی زندگی می کند. کبک منقار بلند جزو گونه های در معرض انقراض به شمار می رود. رنگ بدن آن خاکستری بوده و در ناحیه پشت و زیر شکم به رنگ قهوه ای است. منقاری سرخ و بلند دارد و در کنار چشم خطی به رنگ سیاه دارد. بال ها مخطط و به رنگ سفید و سیاه است. پاها به رنگ سرخ است.

کبک خاکستری

نام دیگر آن «کبک انگلیسی»، «کبک مجاری» و «کبک هون» بوده و نام علمی آن Perdix perdix است. برخی افراد در زبان فارسی به آن «کبک چیل» می گویند. این گونه در سال 17588م توسط طبیعی دان مشهور سوئدی «کارل لینه» شناسایی گردید. این پرنده 28-32 سانتیمتر طول و بین 300 تا 400 گرم وزن دارد. از تیهو اندکی بزرگ تر اما از کبک و دراج کوچکتر است. در گروه­های 15 الی 20 تایی زندگی می کند به واسطه پیشانی و گلوی نارنجی بلوطی، سینه خاکستری و لکه نعل مانندش به رنگ قهوه ای تیره در زیر تنه و نیز نوارهای پهن بلوطی عرضی در پهلوها به آسانی شناخته می شود. نر و ماده هم شکل اند و در پرواز خال های قهوه ای خاکستری رنگی روی بالها و زیر تنه اش دیده می شود که در تضاد با رنگ خاکستری گلو و چارچوب بلوطی سر قرار دارد. پرهای بیرونی دم، نارنجی قهوه ای است. هنگام راه رفتن قوز کرده و به محض احساس خطر فوراً خود را جمع کرده و در حالی که سرش را بالا گرفته و آماده پرواز است به سرعت می دود. این پرنده در کشتزارها، چراگاه ها، حاشیه تالاب ها، تپه های شنی و اراضی بایر به سر برده و در نقاط کاملاً پنهان روی زمین و زیر بوته ها و در نقاطی کاملاً مخفی مانند پای پرچین ها و در مزارع گندم و ذرت و امثال آن، آشیانه می سازد. در ایران بومی است اما جمعیت آن ها اندک است و در معرض خطر انقراض قرار دارد و تا به امروز حرکتی در جهت حمایت از این گونه زیبا و نادر انجام نگرفته است. در ارسباران بیشتر در باغ ها و گاهی نیز در کوهپایه ها دیده می شود.

در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم این نژاد توسط اروپاییان به نقاط مختلف اروپا و همچنین آمریکای شمالی به منظور شرکت در برنامه های تفریحی شکار کبک ارسال شد. در اروپا این گونه در معرض خطر نیست ولی تعداد آن در مناطق زراعی انگلستان رو به کاهش است و علت آن از بین رفتن محیط های طبیعی زیست پرنده و کاهش مواد غذایی مورد نیاز آن می باشد، به همین علت بنا به برخی اطلاعات وارده در طی بیست و پنج سال اخیر تعداد آنان در انگلستان 85% کاهش داشته است، از این رو دولت انگلستان با کمک برخی از سازمان های غیر دولتی حمایت از حیوانات اقداماتی را در راستای تکثیر پرنده انجام داده است.

کبک دیوریان

نام علمی آن Perdix daurica است و «دیوریا» نام منطقه ای در نزدیکی دریاچه بایکار در کشور روسیه است. این گونه در سال 1811م توسط  جانورشناس آلمانی «پیتر سیمون پالاس» شناسایی گردید. این کبک در زمین­های زراعی نواحی وسیعی از شرق آسیا از شرق کشور قرقیزستان تا چین و مغولستان پراکنده است. این گونه غیر مهاجر بوده و در فصل تولیدمثل به صورت گله ای زندگی می کند و شباهت های زیادی با کبک خاکستری دارد. این گونه جزو گونه های در معرض خطر قرار ندارد. پرهای سر و پشت پرنده به رنگ قهوه ای تیره با رگه های سفید و سینه به رنگ قهوه ای مسی با لکه قهوه ای تیره در ناحیه شکم، و زیر شکم و دمگاه به رنگ زرد روشن است.

کبک تبتی

نام علمی آن Perdix hodgsoniae است. این گونه در سال 1857م توسط طبیعی دان انگلیسی «بریان هوگتون هودسون» شناسایی گردید. این گونه به طور وسیعی در دشت های تبت و در ارتفاعات آن سرزمین زندگی می کند و در فصل تولیدمثل به صورت گله ای دیده می شود و در سایر فصول نیز به صورت پراکنده در زمین های زراعی مشاهده می شوند. هر دو پرنده نر و ماده فاقد برآمدگی بالای پنجه یا مهمیز هستند. اندازه بدن آن ها 28-31 سانتیمتر است. پرهای سر و گردن و زیر گلو به رنگ بلوطی بوده و ابروی آن سفید و در زیر چشم لکه ای سیاه دارد و پشت و پهلوی پرنده ب رنگ خاکستری با رگه های سفید و پرهای سینه به رنگ تیره با رگه های سفید و شکم و زیر شکم و دمگاه به رنگ سفید است. نر و ماده از لحاظ حجم و اندازه شبیه هم هستند و فقط پرهای ماده کمرنگ تر از پرهای پرنده نر است.

کبک ماداگاسکار

نام علمی آن Margaroperdix madagascariensis است. این گونه در سال 1786م توسط طبیعی دان ایتالیایی «جیوانی آنتونی اسکوپولی» شناسایی گردید. خاستگاه  آن جنگل ها و مناطق کوهستانی استوایی و نیمه استوایی در جزیره ماداگاسکار در آفریقا است. پرهای سر و گلو به رنگ تیره است که در بالای چشم و زیر چشم یک خط سفید دارد. پشت پرنده تا ناحیه دم به رنگ قهوه ای با رگه های سفید است. در ناحیه گردن و پیش سینه پرهای آن به رنگ خاکستری است و شکم و زیر شکم قهوه ای تیره با لکه های سفید است.

همان طور که از بزرگترین پرنده انتظار می رود شتر مرغ تخم را در میان پرندگان موجود در دنیا می گذارد. اگر چه تصور می شود که بزرگترین پرنده بایستی بزرگترین تخم را تولید کند لیکن تخم شتر مرغ کوچکترین تخم نسبت به وزن شتر مرغ بالغ می باشد و تنها 5/11 درصد وزن بدن شتر مرغ می باشد. تخم شتر مرغ 25 برابر وزن متوسط تخم ماکیان اهلی (حدود 60 گرم) است. به طور متوسط تخم شترمرغ 19-177 سانتی متر طول و 15-14 سانتی متر عرض داشته و 1900-1100 گرم وزن دارد.

تخم شترمرغ نقش محوری در توسعه مزارع پرورش شترمرغ دارد. توانایی شترمرغ ماده در تولید تخم نطفه دار جهت تولید جوجه های سالم باعث توسعه جمعیت شتر مرغ در مزارع پرورشی می شود. به طور متوسط طول مدت جوجه کشی تخم شتر مرغ در دستگاه جوجه کشی  42  روز می باشد.

تخم شتر مرغ از قسمت های زیر تشکیل شده است:

1-    نطفه یا صفحه زاینده: تنها عضو زنده تخم می باشد و بر روی زرده قرار گرفته است.

2-    زرده: نقش آن فراهم کردن مواد غذایی لازم برای استفاده جنین در مراحل مختلف رشد و نمو می باشد.

3-    آلبومین سا سفیده: پوشش آبکی اطراف جنین در حال رشد را تشکیل می دهد و مانع از خشک شدن جنین می شود. سفیده خواص ضد میکروبی دارد و از سه لایه تشکیل شده است.

الف) سفیده رقیق

ب) سفیده غلیظ

ج)سفیده رقیق داخلی

4- شالاز یا زرده بند: در وسط تخم و در هر دو طرف زرده، دو قسمت مارپیچی شکل از جنس سفیده غلیظ به نام شالاز یا زرد بند وجود دارد. شالاز، زرده را در وسط تخم نگه می دارد و مانع از حرکت زرده به سمت پوسته آهکی و چسبیدن به آن و در نتیجه از بین رفتن نطفه یا جسم رویان می شود.

پوسته تخم شترمرغ

پوسته از سه قسمت تشکیل شده است: غشاها، پوسته آهکی، کوتیکول

رنگ پوسته اهکی تخم بین سفیده و زرد مایل به سفید متفاوت بوده و شبیه ظروف پینی براق است که از خلل و فرج پوشیده شده است. پوسته تخم شتر مرغ تمامی عناصر در پوسته تخم مرغ را دارا می باشد و 2 تا 3 میلی متر قطر داشته  و از استحکام بالایی برخوردار است. به طوری که یک انسان می تواند بر روی آن بایستند بدون انکه به پوسته آسیبی برسد.

قطر معمولا تفاوت هایی را نشان می دهد و حداقل آن 65/1 میلیمتر بوده و با افزایش اندازه تخم ها قطر پوسته افزایش می یابد و سنگین تر می شود. وظیفه پوسته تخم عبارت است از : حفاظت محتویات از ضربات مکانیکی، ایجاد سد فیزیکی پوسته تخم چلوگیری از نفوذ عوامل میکروبی به محتویات تخم و ایجاد غشاء واسطه که میزان عبور آب، اکسیژن و دی اکسید کربن به داخل و خارج تخم را تعیین می کند. هر چند پوسته از خارج بسیار محکم تر و متراکم است اما شکستن آن از داخل آسان می باشد که امکان خروج را هنگام تفریح تسهیل می کند. دو غشا پوسته، آلبومین را نگه می دارند. لایه خارجی ضخیم تر بوده و منافذ بیشتری نسبت به لایه داخلی دارد. با تبخیر آب و جایگزینی هوا بین این دو لایه اتاق هوایی تشکیل می گردد.